Ορισμένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια που απασχολούν την ανθρωπότητα είναι η ύπαρξη εξωγήινων, το τρίγωνο των Βερμούδων και… η βιταμίνη D. Ευτυχώς όμως για την ανθρωπότητα, φαίνεται πως η επιστημονική κοινότητα καταλήγει σε διεθνείς οδηγίες αναφορικά με την βέλτιστη πρόσληψη της βιταμίνης σε κάθε στάδιο της ζωής του ανθρώπου, οι οποίες δημοσιεύθηκαν στα τέλη Αυγούστου του τρέχοντος έτους.

Που βρίσκεται η βιταμίνη D

Οι κυριότερες πηγές προέλευσης της βιταμίνης D για τον άνθρωπο είναι η τροφή, τα διατροφικά συμπληρώματα και η ενδογενής παραγωγή από τον ιστό του δέρματος. Η αρχική μορφή της βιταμίνης κατευθύνεται αρχικά μέσω της κυκλοφορίας του αίματος στο ήπαρ προκειμένου να υποστεί την πρώτη υδροξυλίωση και να μετατραπεί σε 25(ΟΗ)D. Επόμενος “σταθμός” της, πριν λάβει την τελική-ενεργή μορφή της, είναι οι νεφροί όπου υφίσταται δεύτερη υδροξυλίωση και μετατρέπεται σε 25(ΟΗ)2D. Η επάρκεια του ανθρώπινου οργανισμού σε βιταμίνη D, αξιολογείται με βάση τα επίπεδα 25(ΟΗ)D στον ορό του αίματος.

Οι διαθέσιμες μορφές βιταμίνης D στα τρόφιμα είναι δύο και αυτές είναι η χοληκαλσιφερόλη (συμβολίζεται ως D3 και ανευρίσκεται σε τρόφιμα ζωϊκής προέλευσης) και η εργοκαλσιφερόλη (συμβολίζεται ως D2 και ανευρίσκεται στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης). Αν και δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντική διαφορά στην αποτελεσματικότητά τους αναφορικά με την αύξηση των επιπέδων της 25(ΟΗ)D στο αίμα όταν χορηγούνται συμπληρωματικά, δεν εμφανίζουν ίδια ωφέλεια για τον ανθρώπινο οργανισμό. Συγκεκριμένα, η D3 φαίνεται να μειώνει την θνησιμότητα ενώ η D2 φαίνεται να σχετίζεται αρνητικά με την ίδια μεταβλητή. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο τα διαθέσιμα στην αγορά συμπληρώματα περιέχουν την βιταμίνη στην μορφή της D3.

Διαμόρφωση των συστάσεων

Η θέσπιση των βέλτιστων επιπέδων της βιταμίνης στο αίμα, σε αντίθεση με ότι θα περίμενε κανείς, δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση και ένας λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι διότι αυτή εμπλέκεται σε πολλές γνωστές και πιθανότατα σε ακόμη περισσότερες άγνωστες-ανεπαρκώς τεκμηριωμένες φυσιολογικές λειτουργίες και μηχανισμούς. Για παράδειγμα, διαδραματίζει εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη των οστών και εν γένει τον οστικό μεταβολισμό. Για την διατήρηση της οστικής υγείας λοιπόν, σύμφωνα με τους περισσότερους διεθνείς οργανισμούς (θα αναφερθούν στην συνέχεια), απαιτούνται επίπεδα 25(ΟΗ)D ≥50 nmol/L. Εμπλέκεται όμως πιθανά και σε άλλες διεργασίες όπως για παράδειγμα στη ρύθμιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και τη διεργασία της φλεγμονής. Οι γενικότερες αυτές ωφέλειες για την υγεία, σύμφωνα με τις οδηγίες, φαίνεται πως γίνονται εμφανείς όταν τα επίπεδα της 25(ΟΗ)D στο αίμα ξεπεράσουν τα 120 nmol/L.

Οι συγκεκριμένες οδηγίες (2020) για την πρόσληψη της βιταμίνης D, βασίζονται στον συγκερασμό οδηγιών άλλων επίσημων οργανισμών ανά τον κόσμο και συγκεκριμένα στις οδηγίες των:
Ιδρύματος Ιατρικής των ΗΠΑ (Institute of Medicine, IOM)
Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια και Ποιότητα των Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA)
Επιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Διατροφή του Ηνωμένου Βασιλείου (Scientific Advisory Committee on Nutrition, SACN)
Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (World Health Organisation, WHO)
Διεθνούς Ένωσης Ενδοκρινολόγων (Endocrine Society)
και άλλες ομάδες ειδικών επιστημόνων.

Συνοπτικά παρουσιάζονται οι οδηγίες των προαναφερθέντων οργανισμών:

IOM

Για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας στον γενικό πληθυσμό 600 IU/ημέρα, για τις ηλικίες από 1 έως 70 ετών
Για τις εγκυμονούσες μητέρες 600 IU/ημέρα
Για το στάδια της ανάπτυξης 400 IU/ημέρα για βρέφη ≤1 έτους και 600 IU/ημέρα για παιδιά 1-18 ετών
Για τον γενικό πληθυσμό των ενηλίκων 600 IU/ημέρα (σ.σ. γενικός πληθυσμός εννοείται άτομα που δεν πάσχουν από κάποιο νόσημα)

SACN

Για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας στον γενικό πληθυσμό 400 IU/ημέρα, για τις ηλικίες από 1 έως 70 ετών
Για τις εγκυμονούσες μητέρες 400 IU/ημέρα
Για το στάδια της ανάπτυξης 400 IU/ημέρα για βρέφη και παιδιά 0-18 ετών
Για τον γενικό πληθυσμό των ενηλίκων 400 IU/ημέρα

EFSA

Για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας στον γενικό πληθυσμό 600 IU/ημέρα, για τις ηλικίες από 1 έως 70 ετών
Για τις εγκυμονούσες μητέρες 600 IU/ημέρα
Για το στάδια της ανάπτυξης 400 IU/ημέρα για βρέφη ≤1 έτους και 600 IU/ημέρα για παιδιά 1-18 ετών
Για τον γενικό πληθυσμό των ενηλίκων 600 IU/ημέρα

WHO

Για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας στον γενικό πληθυσμό 200 IU/ημέρα, για τις ηλικίες από 1 έως 70 ετών
Για τις εγκυμονούσες μητέρες 200 IU/ημέρα
Για το στάδια της ανάπτυξης 400 IU/ημέρα για βρέφη ≤1 έτους και 200 IU/ημέρα για παιδιά 1-18 ετών
Για τον γενικό πληθυσμό των ενηλίκων 200 IU/ημέρα

Διεθνής Ένωση Ενδοκρινολόγων

Για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας στον γενικό πληθυσμό (σ.σ. η Ένωση Ενδοκρινολόγων αναφέρει διαφορετικό κατώφλι για την επίτευξη βέλτιστης οστικής υγείας τα 75 nmol/L σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες οργανισμούς που δέχονται τα 50 nmol/L ως κατώτερο όριο)
–  400-100 IU/ημέρα για βρέφη ≤1 έτους
–  600-1000 IU/ημέρα για παιδιά 1-18 ετών
–  1500-2000 για ενηλίκους άνω των 18 ετών
* Οι παχύσαρκοι (ΒΜΙ≥30 kg/m2) χρειάζονται 2-3 φορές μεγαλύτερη δόση σε σχέση με τα άτομα φυσιολογικού βάρους και τους υπέρβαρους
Για τις εγκυμονούσες μητέρες
–  600-1000 IU/ημέρα για ανήλικες μητέρες ηλικίας 14-18 ετών
–  1500-2000 IU/ημέρα για ενήλικες μητέρες ηλικίας άνω των 18 ετών
Για το στάδια της ανάπτυξης 400-1000 IU/ημέρα για βρέφη ≤1 έτους και 600-1000 IU/ημέρα για παιδιά 1-18 ετών
Για τον γενικό πληθυσμό των ενηλίκων 1500-2000 IU/ημέρα (παχύσαρκοι 2-3 φορές μεγαλύτερη δόση σε σχέση με τα άτομα φυσιολογικού βάρους και τους υπέρβαρους)

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τις συστάσεις που δίνει ο Αμερικανικός Σύλλογος Γυναικολογίας και Μαιευτικής για τις εγκυμονούσες μητέρες 1000-2000 IU/ημέρα

Οδηγίες αναπλήρωσης ελλείμματος σε περίπτωση ένδειας βιταμίνης D

Η Διεθνής Ένωση Ενδοκρινολόγων περιγράφει αναλυτικά ένα από τα πρωτόκολλα αναπλήρωσης που εφαρμόζονται το οποίο συνοπτικά παρουσιάζει ως εξής:
50000 IU/εβδομάδα για 8 εβδομάδες (φάση αναπλήρωσης ελλείμματος)
50000 IU/2 εβδομάδες εφ’ όρου ζωής (φάση συντήρησης)
και συνεχίζει πως η αναπλήρωση συνήθως απαιτεί συμπληρωματική χορήγηση της βιταμίνης για 8-12 εβδομάδες, αλλά η διάρκεια αυτή εξαρτάται από ατομικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα το σωματικό βάρος, η φαρμακευτική αγωγή που πιθανώς να λαμβάνει το άτομο, το γενετικό υπόβαθρο και άλλα. Ένας αδρός κανόνας πάντως είναι πως για κάθε 100 IU/ημέρα που λαμβάνει το άτομο, η αναμενόμενη αύξηση των επιπέδων της βιταμίνης μετά από 8-12 εβδομάδες ανέρχεται στα 1,5-2,5 nmol/L. Σε κάθε περίπτωση θα ήταν χρήσιμος ένας επανέλεγχος των επιπέδων της βιταμίνης έπειτα από 3-6 μήνες από την έναρξη της αγωγής.

Στη συνέχεια παρατίθεται ο πίνακας με τις διεθνείς οδηγίες που δημοσιεύθηκαν τον Αύγουστο του 2020

Η δόση της χορηγούμενης βιταμίνης D θα πρέπει να εξατομικεύεται με βάση το ιστορικό και τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Η δοσολογία πρέπει να προσαρμόζεται στις οδηγίες του ως άνω πίνακα με τελικό στόχο την επίτευξη επιπέδων 25(ΟΗ)D περί τα 75-250 nmol/L, στον ορό του αίματος. Επίσης, αν και η δόση χορήγησης στην οποία εμφανίζεται τοξική δράση της βιταμίνης είναι πολύ υψηλή (η Ένωση Ενδοκρινολόγων αναφέρει 50000-100000 IU/ημέρα για αρκετούς μήνες) και συνεπώς η τοξίκωση σπάνια, θα πρέπει να αποφεύγονται φαινόμενα “αυτοθεραπείας” και “γκουγκλοσυνταγογράφησης”. Ο ασθενής θα πρέπει να απευθυνθεί σε έναν ιατρό ή διαιτολόγο πριν ξεκινήσει κάποια αγωγή με την συγκεκριμένη βιταμίνη.

Ωραία όλα αυτά, αλλά ποιο είναι το μήνυμα που πρέπει να κρατήσουμε;

Πρώτον και κύριον, η λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D δεν είναι πανάκεια. Υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις για την χορήγησή της και καθορισμένα πρωτόκολλα με τα οποία γίνεται αυτή. Δεύτερον, η συνιστώμενη ελάχιστη συγκέντρωσή της στο αίμα είναι ένας δείκτης που καθορίζεται με βάση να αναμενόμενα οφέλη, παρουσιάζει διαφορές μεταξύ των οδηγιών που δίνουν οι διεθνείς οργανισμοί και θα πρέπει να μεταφράζεται με πολλή προσοχή και επιφύλαξη, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ευρέως καθορισμένος ορισμός για την ανεπάρκεια της βιταμίνης D.

Επίσης, γίνεται για μια ακόμη φορά φανερή η αρνητική επίδραση της παχυσαρκίας, μεταξύ άλλων και στις απαιτήσεις σε βιταμίνη D, προκειμένου τα άτομα αυτά να διατηρήσουν επάρκεια αυτής της βιταμίνης συμβατή με την καλύτερη υγεία. Last but not least, η βιταμίνη D, παρά τις πολύ σημαντικές ευεργετικές επιδράσεις που φαίνεται να έχει στον ανθρώπινο οργανισμό, δεν πρέπει να χορηγείται ως υποκατάστατο φαρμακευτικών αγωγών, εμβολιασμών και λοιπών ιατρικών πράξεων (σύμφωνα πάντα με τα μέχρι στιγμής βιβλιογραφικά δεδομένα). Η υπερδοσία και η τυφλή χορήγηση που ίσως εφαρμόζεται στην εποχή μας, μπορεί με τα υπάρχοντα δεδομένα να μην προκαλεί παρενέργειες και φαινόμενα τοξίκωσης, αλλά η πρόοδος των επιστημών υγείας μπορεί να φέρει στο φως νέα δεδομένα που ίσως μας εκπλήξουν δυσάρεστα. Ας είμαστε λοιπόν επιφυλακτικοί και συνεπείς με τις επίσημες διεθνείς οδηγίες.

Λέγομαι Δήμζας Νικόλαος και είμαι διαιτολόγος διατροφολόγος στη Λάρισα.
Συγκεκριμένα, είμαι Στρατιωτικός Κλινικός Διαιτολόγος.
Διατηρώ ιδιωτικό γραφείο στο κέντρο της Λάρισας: Παπακυριαζή 6, τηλ: 6948284869.
Υπηρετώ ως Διευθυντής του Διαιτολογικού Τμήματος του 404 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Λάρισας.
Εάν θέλεις να χάσεις βάρος, πάσχεις από κάποια πάθηση και αναζητάς διατροφική υποστήριξη, ή απλά θέλεις να μάθεις να τρέφεσαι σωστά, μπορώ να σε βοηθήσω! Κλείσε ραντεβού και έλα να συζητήσουμε για τη διατροφή σου.