Η ηλικιοεξαρτώμενη εκφύλιση ωχράς κηλίδας (Age-related Macular Degeneration, AMD) είναι μία πάθηση των αισθητήριων οργάνων της όρασης. Αφορά κυρίως ηλικιωμένους ανθρώπους και απαρτίζεται από δύο «υποκατηγορίες». Αυτές είναι η γεωγραφική ατροφία και η χοριοειδική νεοαγγείωση. Μεταξύ των δύο, παρατηρούνται διαφορές στις προκαλούμενες ιστολογικές αλλοιώσεις, αλλά το σημαντικό είναι ότι και οι δύο είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μόνιμη έκπτωση της οπτικής οξύτητας ή ακόμη και πλήρη απώλεια της όρασης.
Σχετίζονται ηλικακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας και διατροφή;
Πολλά ήταν εκείνα τα θρεπτικά συστατικά των οποίων ο ρόλος στην πρόληψη και την εξέλιξη της νόσου διερευνήθηκε μέσω κλινικών μελετών. Κυρίως, πρόκειται για αυτά που εμπλέκονται στον βασικό μηχανισμό που ενοχοποιείται για την νόσο. Αυτός δεν είναι άλλος από το οξειδωτικό στρες. Προς αποφυγή παρανοήσεων, θα πρέπει να διευκρινιστεί πως η αιτιολογία της νόσου είναι πολυπαραγοντική. Ο αιτιολογικός παράγοντας που σχετίζεται με την διατροφή όμως, είναι το οξειδωτικό στρες. Πάμε να δούμε συνοπτικά τα θρεπτικά αυτά συστατικά.
Μέταλλα διατροφικής προέλευσης και εκφύλιση ωχράς κηλίδας
Τα κυριότερα μέταλλα που σχετίζονται με τη φυσιολογία του αμφιβληστροειδούς είναι ο σίδηρος, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός και το σελήνιο. Η αύξηση της συγκέντρωσης του σιδήρου στον αμφιβληστροειδή φαίνεται πως σχετίζεται με την αύξηση του οξειδωτικού στρες και την απώλεια φωτοϋποδοχέων.
Ένα ακόμη μέταλλο με μεγάλη συγκέντρωση στον αμφιβληστροειδή είναι ο ψευδάργυρος. Η ανεπάρκεια του ψευδαργύρου ευθύνεται για την φτωχή προσαρμογή του οφθαλμού σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού (απόκριση σε φωτοτοπικές και σκοτοτοπικές συνθήκες).
Επίσης, ο χαλκός είναι μέταλλο απαραίτητο για την σύνθεση της μελανίνης, βασικό στοιχείο του μελάχρουν επιθηλίου. Η ανεπάρκεια του χαλκού μπορεί να έχει συσχετιστεί με την οπτική νευροπάθεια, δεν φαίνεται όμως να σχετίζεται με την λειτουργία του αμφιβληστροειδούς.
Άλλα μέταλλα που έχουν μελετηθεί σχετικά με τη συμβολή τους στη λειτουργία του αμφιβληστροειδούς είναι το μαγγάνιο και το σελήνιο. Για το μαγγάνιο υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές για την αντίστροφη σχέση που διέπει το συγκεκριμένο μέταλλο με την εμφάνιση ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Αναφορικά με το σελήνιο, δεν φαίνεται πως η συμπληρωματική του χορήγηση σχετίζεται κάπως με την εμφάνιση ή πρόληψη της νόσου.
Βιταμίνες και εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Οι κυριότερες βιταμίνες για τις οποίες υπήρχε η ερευνητική υπόθεση ότι σχετίζονται με την νόσο είναι οι βιταμίνες C, Ε, B6, B12 και το φυλλικό οξύ. Η υπόθεση αυτή βασίστηκε κυρίως στις αντιοξειδωτικές ιδιότητες των βιταμινών αυτών.
Αρχικά, χαμηλές συγκεντρώσεις βιταμίνης C στο πλάσμα, συσχετίστηκαν με αυξημένη επίπτωση της εκφύλισης της ωχράς κηλίδας. Παρόλα αυτά, η συμπληρωματική χορήγησή της και η αύξηση της συγκέντρωσής της στο πλάσμα, δεν φάνηκε να ασκεί προστατευτική δράση έναντι της νόσου.
Η βιταμίνη Ε αποτελεί ένα από τα πιο αποτελεσματικά αντιοξειδωτικά με ισχυρή δράση έναντι των ελεύθερων ριζών. Η μείωση των επιπέδων της βιταμίνης αυτής στον οργανισμό, οδηγεί σε συσσώρευση λιποφουσκίνης, αύξηση του οξειδωτικού στρες, βλάβες του αμφιβληστροειδούς και εν τέλει απώλεια φωτοϋποδοχέων. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης μάλιστα, σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές, σχετίζεται με την αύξηση της ηλικίας.
Σημαντικός φαίνεται να είναι και ο ρόλος των βιταμινών της ομάδας Β στην εμφάνιση και την πορεία της νόσου. Συγκεκριμένα, η συμπληρωματική χορήγηση φυλλικού οξέος, βιταμίνης Β6 και Β12 φάνηκε να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου στις γυναίκες. Αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα πως η ανεπάρκεια φυλλικού οξέος και βιταμίνης Β12 αυξάνει τον κίνδυνο ηλικοεξαρτώμενης εκφύλισης της ωχράς κηλίδας.
Καροτενοειδή
Μία κατηγορία καροτενοειδών είναι τα καροτενοειδή προβιταμίνης Α. Κύριος εκπρόσωπος αυτής της κατηγορίας είναι το β-καροτένιο, του οποίου η αντιοξειδωτική δράση είναι αρκετά καλά τεκμηριωμένη. Παρόλα αυτά, μελέτες παρέμβασης απέτυχαν να αποδείξουν οποιαδήποτε προστατευτική δράση του έναντι παθήσεων που σχετίζονται με το οξειδωτικό στρες. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται και οι διάφορες μορφές καρκίνου αλλά και η ηλικιοεξαρτώμενη εκφύλιση της ωχράς κηλίδας. Μάλιστα, η χορήγηση συμπληρωμάτων καροτενίου-β σε καπνιστές ενέχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα και δεν συστήνεται.
Η δεύτερη κατηγορία καροτενοειδών είναι τα ξανθοφυλλικά καροτενοειδή, τα οποία δεν αποτελούν ανάλογα προβιταμίνης Α. Αυτά είναι η λουτεΐνη, η ζεαξανθίνη και η μεσοζεαξανθίνη. Τα καροτενοειδή αυτά απαντώνται σε αυξημένη συγκέντρωση στην ωχρά κηλίδα, όπως επίσης στο ήπαρ, τον ορό του αίματος και τον αμφιβληστροειδή. Η παρουσία τους αποτρέπει την συσσώρευση λιποφουσκίνης.
Ο σημαντικός ρόλος τους στην πρόληψη εμφάνισης της AMD, καθώς και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου, φάνηκε από τη μελέτη AREDS (Age Related Eye Disease Study) και την AREDS2. Η μελέτη AREDS ανέδειξε μάλιστα σημαντική συσχέτιση της AMD με το κάπνισμα, το αυξημένο BMI (υπέρβαρο και παχυσαρκία), τη φυλή και την ηλικία. Η δεύτερη μελέτη (AREDS2), έδειξε πως η συμπληρωματική χορήγηση λουτεΐνης και ζεαξανθίνης βοηθά σημαντικά στην εξέλιξη και την επιδείνωση της νόσου. Τα αποτελέσματα μάλιστα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακά όταν τα καροτενοειδή αυτά συνδυάστηκαν με τα συμπληρώματα που χορηγήθηκαν στην πρώτη μελέτη ARDS.
Τι εφαρμόζεται στην πράξη
Ασθενείς που εμφανίζουν προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση σοβαρής μορφής AMD, συστήνεται να λαμβάνουν καθημερινά 10mg λουτεΐνης και 2mg ζεαξανθίνης. Τα καροτενοειδή αυτά συστήνεται να λαμβάνονται με μορφή συμπληρώματος όπως αυτό που χορηγήθηκε στην μελέτη ARDS2. Μπορεί όμως η πρόσληψη αυτή να επιτευχθεί και μέσω της διατροφής.
Κύριες διατροφικές πηγές των καροτενοειδών αυτών είναι τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά όπως το μαρούλι, το σπανάκι κ.ά. Καλές πηγές είναι όμως και άλλα λαχανικά όπως το καλέ, το αβοκάντο, ο αρακάς, το λάχανο και το καλαμπόκι. Επίσης, η κατανάλωση φρούτων όπως το πεπόνι, τα εσπεριδοειδή και η παπάγια μπορεί να αυξήσει σημαντικά την πρόσληψή τους μέσω της διατροφής. Σημαντική είναι και η περιεκτικότητα του αυγού σε λουτεΐνη και ζεαξανθίνη.
Πέραν αυτών, οι ασθενείς θα πρέπει να ακολουθούν έναν τρόπο ζωής που προάγει την υγεία. Αυτός περιλαμβάνει διακοπή του καπνίσματος, αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και υιοθέτηση δίαιτας που χαρακτηρίζεται από ποικιλία και αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ιχθυελαίων.
