Η διατροφή στην αιμοχρωμάτωση είναι βασική παράμετρος της θεραπευτικής διαχείρισης. Αφενός διότι συμβάλλει στην μείωση του απορροφούμενου σιδήρου κάτι που φαίνεται με την σταδιακή μείωση των επιπέδων φερριτίνης και αφετέρου γιατί σε κάθε θεραπευτική φλεβοτομή, πρέπει να γίνεται αποκατάσταση των επιπέδων των πρωτεϊνών μέσω της δίαιτας. Παράλληλα, το ημερήσιο διαιτολόγιο λαμβάνει υπόψη και άλλες παραμέτρους-συννοσηρότητες που χρήζουν διατροφικής φροντίδας.
Περιορισμός του σιδήρου της διατροφής στην αιμοχρωμάτωση
Οι κυριότερες πηγές βιοδιαθέσιμου σιδήρου είναι το κρέας και τα προϊόντα του. Ένας απλός κανόνας που πρέπει να έχετε στο νου σας είναι ότι όσο πιο κόκκινο είναι το κρέας, τόσο περισσότερο σίδηρο έχει. Αυτό συμβαίνει γιατί η μυοσφαίρίνη που βρίσκεται στους μυς του ζώου είναι η χρωστική που προσδίδει το κόκκινο χρώμα και είναι μια από τις αποθηκευτικές μορφές του σιδήρου στον οργανισμό. Επίσης, η ηλικία του ζώου επηρεάζει την περιεκτικότητα των μυών σε μυοσφαιρίνη. Πιο συγκεκριμένα, ζώα μεγαλύτερης ηλικίας έχουν περισσότερη μυοσφαιρίνη και άρα μεγαλύτερες ποσότητες σιδήρου στους μυς. Ακόμη, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι δεν έχουν όλα τα μέρη του ζώου την ίδια περιεκτικότητα σε σίδηρο επειδή δεν έχουν την ίδια περιεκτικότητα σε αίμα. Για παράδειγμα το συκώτι έχει μεγαλύτερη αιματική ροή και άρα περισσότερο σίδηρο σε σχέση με τους μυς. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να αποφεύγετε την κατανάλωση των σπλάχνων των ζώων (πχ κοκορέτσι, μαγειρίτσα, συκωτάκια τηγανητά κτλ).
Αντίθετα το λευκό κρέας που προέρχεται από πουλερικά και ψάρια έχει μικρή περιεκτικότητα σε σίδηρο και μπορείτε να καταναλώνετε μέτριες ποσότητές του με σχετική ασφάλεια. Πάλι όμως θα πρέπει να γνωρίζετε πως υπάρχουν ψάρια με μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο όπως π.χ. η παλαμίδα το κρέας της οποίας έχει έντονο κόκκινο χρώμα.
Σε αντίθεση με τα ψάρια, τα οστρακοειδή περιέχουν αυξημένες ποσότητες σιδήρου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα μύδια, τα χτένια, τα στρείδια, τα καβούρια και οι αστακοί. Θα πρέπει να αποφεύγετε την κατανάλωση αυτών των τροφών ή τουλάχιστον να περιορίσετε δραστικά τις καταναλισκόμενες ποσότητες.
Χρήσιμη συμβουλή: Αποφύγετε την κατανάλωση κυνηγίου (πέρδικες, κοτσύφια, λαγοί, αγριογούρουνα κτλ), διότι μετά την θανάτωση τους δεν γίνεται αφαίμαξη. Έτσι λοιπόν, μεγάλες ποσότητες αίματος παραμένουν εγκλωβισμένες στους ιστούς του ζώου και το σφάγιο περιέχει μεγάλες ποσότητες σιδήρου.
| Τρόφιμο | Περιεκτικότητα σε σίδηρο (mg) ανά 100g |
| Βοδινό κρέας | 2,2 |
| Αρνί (μπούτι) | 1,5 |
| Χοιρινό (πλευρές-μπριζόλα, παϊδάκια) | 1,0 |
| Κοτόπουλο (στήθος) | 0,9 |
| Κοτόπουλο (μπούτι) | 1,8 |
| Πάπια | 1,2 |
| Συκώτι | 13,4 |
| Μπακαλιάρος | 0,2 |
| Γλώσσα | 0,1 |
| Σολομός ιχθυοτροφείου | 0,2 |
| Τόνος | 1,6 |
Συνεπώς, εάν το γεύμα περιλαμβάνει κρέας, θα πρέπει να αποφύγετε την κατανάλωση του κόκκινου κρέατος (μοσχάρι, χοιρινό, αιγοπρόβειο κτλ) και να προτιμήσετε λευκά κρέατα (γαλοπούλα, κοτόπουλο, ψάρι). Οι ποσότητες όμως θα πρέπει και πάλι να είναι περιορισμένες και η συχνότητα κατανάλωσής τους να μην ξεπερνά τις δύο φορές ανά εβδομάδα.
Εναλλακτικές πηγές πρωτεΐνης στη δίαιτα του ασθενούς με αιμοχρωμάτωση
Τα αυγά, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι πλούσιες πηγές πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας και θα πρέπει να τις συμπεριλάβετε στο καθημερινό σας διαιτολόγιο. Συγκεκριμένα, η κατανάλωση 2 αυγών ημερησίως προσφέρει περίπου 14 γραμμάρια πρωτεϊνών. Σε περίπτωση δυσλιπιδαιμίας (αυξημένη χοληστερόλη) απορρίψτε τον κρόκο και καταναλώστε ελεύθερα περισσότερα ασπράδια.
Το γάλα, το γιαούρτι και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι επίσης πλούσιες πηγές πρωτεϊνών που μπορείτε να καταναλώνετε με ασφάλεια. Η περιεκτικότητα των γαλακτοκομικών σε σίδηρο είναι αμελητέα σε αντίθεση με το ασβέστιο. Έτσι λοιπόν το ασβέστιο «δεσμεύει» τον σίδηρο και δημιουργούν ένα σύμπλοκο που δεν μπορεί να απορροφηθεί από τον οργανισμό. Παράλληλα, το γαλακτικό οξύ που υπάρχει στα προϊόντα που σχηματίζονται από την ζύμωση του γάλακτος (πχ γιαούρτι, κεφίρ), δεν φαίνεται να αυξάνει την απορρόφηση του σιδήρου.
Τα φυτικά τρόφιμα περιορίζουν την απορρόφηση του σιδήρου και βοηθούν στην μείωση των επιπέδων φερριτίνης
Ορισμένα τρόφιμα φυτικής προέλευσης όπως είναι για παράδειγμα τα φασόλια, τα φασόλια σόγιας και τα προϊόντα από φασόλια σόγιας αποτελούν σημαντικές πηγές πρωτεϊνών. Θα πρέπει λοιπόν να αποτελούν βασικό συστατικό της διατροφής του ασθενούς με αιμοχρωμάτωση. Παράλληλα, τα τρόφιμα αυτά περιέχουν μεγάλες ποσότητες φυτικών οξέων που εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου στο έντερο.
Υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικά οξέα έχουν επίσης και οι δημητριακοί καρποί όπως το κριθάρι το σιτάρι η σίκαλη καθώς και η βρώμη. Οι μεγαλύτερες ποσότητες φυτικού οξέος εντοπίζονται στο περισπέρμιο (φλοιός του καρπού) και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να προτιμάτε πάντα την κατανάλωση προϊόντων ολικής άλεσης αυτών των καρπών. Μάλιστα, ένας τρόπος για να αυξήσετε την πρόσληψη φυτικών οξέων και συνεπώς να μειωθεί περαιτέρω η απορρόφηση του σιδήρου της διατροφής είναι η προσθήκη επιπλέον πίτουρου αυτών των καρπών. Το πίτουρο μπορείτε να το βρείτε εύκολα σε έτοιμη συσκευασμένη μορφή στα σούπερ μάρκετ.
Οι ασθενείς με αιμοχρωμάτωση και αυξημένη φερριτίνη πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση αλκοόλ στην διατροφή τους
Το αλκοόλ δρα στο ήπαρ και μειώνει την παραγωγή μιας ουσίας (εψιδίνη) που εμμέσως παρεμποδίζει την απορρόφηση του σιδήρου. Έτσι λοιπόν, τα άτομα με αιμοχρωμάτωση που καταναλώνουν αλκοόλ ενώ ήδη εμφανίζουν ελαττωματική παραγωγή εψιδίνης, αυξάνουν τον κίνδυνο υπερφόρτωσης του οργανισμού με διαιτητικό σίδηρο. Παράλληλα, η κατανάλωση αλκοόλ στα άτομα αυτά αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κίρρωσης και ηπατοκυτταρικού καρκίνου. Εάν λοιπόν πάσχετε από αιμοχρωμάτωση θα πρέπει να αποφεύγετε την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών.
Τι μπορώ να πίνω όταν βγαίνω έξω, με τα γεύματα ή μεταξύ των γευμάτων;
Αποφύγετε τα αλκοολούχα ποτά και ροφήματα που περιέχουν βιταμίνη C όπως είναι οι χυμοί. Αυτά τα ροφήματα αυξάνουν την απορρόφηση του σιδήρου της διατροφής με διαφορετικούς μηχανισμούς και θα πρέπει η ταυτόχρονη κατανάλωσή τους με τα γεύματα να αποφεύγεται. Αντίθετα, οι χυμοί μπορούν να καταναλώνονται μεταξύ των γευμάτων καθώς περιέχουν συστατικά με αντιοξειδωτική δράση και είναι ωφέλιμοι.
Μαζί με τα γεύματα ή μεταξύ των γευμάτων μπορείτε ελεύθερα να καταναλώνετε τσάι, καφέ ή γάλα. Τα δύο πρώτα ροφήματα περιέχουν πολυφαινόλες που παρεμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου στο λεπτό έντερο.
Η πρόσληψη πρωτεΐνης είναι σημαντική
Η θεραπεία στην αιμοχρωμάτωση περιλαμβάνει την αιμαφαίρεση μέσω φλεβοτομής. Αυτός ο θεραπευτικός χειρισμός επιτρέπει την μείωση της συγκέντρωσης του σιδήρου στον οργανισμό με την αφαίρεση ολικού αίματος. Σε μια συνεδρία όμως κατά μέσο όρο, για κάθε 500mL αίματος που αφαιρούνται, χάνονται και 120-140 γραμμάρια πρωτεϊνών. Είναι σημαντικό λοιπόν οι ασθενείς να λαμβάνουν εξατομικευμένη διατροφική φροντίδα από διαιτολόγο προκειμένου αφενός να περιορίσουν την πρόσληψη του διαιτητικού σιδήρου και αφετέρου να αναπληρώσουν μέσω της διατροφής τις πρωτεϊνικές απώλειες.
