Η διατροφή στο σύνδρομο βραχέος εντέρου στηρίζεται σε δύο πυλώνες. Αρχικά, ο ένας αφορά την σίτιση και ο άλλος αφορά την ενυδάτωση. Στο άρθρο αυτό θα αναλύσουμε τα βασικά στοιχεία της σίτισης του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου.
Πριν ξεκινήσουμε να σιτίζουμε τον ασθενή με σύνδρομο βραχέος εντέρου
Θα πρέπει να γνωρίζουμε την υπολειπόμενη ανατομία. Δηλαδή, θα πρέπει να γνωρίζουμε ποια τμήματα του λεπτού και του παχέος εντέρου όπως επίσης και ποια όργανα του πεπτικού συστήματος παραμένουν.
Επίσης, πριν την έναρξη της διατροφικής υποστήριξης, πρέπει να πραγματοποιήσουμε μία λεπτομερή διατροφική αξιολόγηση. Έτσι, θα σχηματίσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα της παρούσας κατάστασης και θα θέσουμε τους κατάλληλους στόχους. Ακόμη, θα πρέπει να συμβουλεύσουμε τον ασθενή να παρακολουθεί τις κενώσεις αλλά την παραγωγή ούρων καθημερινά. Αυτό, θα μας δώσει πολύτιμα στοιχεία για την πορεία και την επάρκεια της σίτισης και της ενυδάτωσης. Συνεπώς, θα μας δώσει και μια εικόνα της μακροπρόθεσμης έκβασης. Εξάλλου, όπως είπαμε και στο προηγούμενο άρθρο η σίτιση από το στόμα είναι ο βασικότερος παράγοντας που συμβάλλει στην προσαρμογή του υπολειπόμενου εντέρου. Πιο συγκεκριμένα, αυτό το πετυχαίνει με την απευθείας επαφή της τροφής με τα εντεροκύτταρα, με την αύξηση της αιματικής κυκλοφορίας στο γαστρεντερικό, με την διέγερση των παγκρεατο-χολικών εκκρίσεων καθώς επίσης και με την διέγερση έκκρισης γαστρεντερικών ορμονών.
Οι βασικές γενικές αρχές στη διατροφή του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου
Οι ασθενείς με σύνδρομο βραχέος εντέρου, όταν πια επιτύχουν σταθεροποίηση της κλινικής τους κατάστασης, είναι ικανοί να απορροφούν περίπου το 50% ή και λιγότερο των θερμίδων που προσλαμβάνουν με την τροφή. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να αυξήσουμε (ακόμη και να διπλασιάσουμε) τις εκτιμώμενες απαιτούμενες θερμίδες στο καθημερινό διαιτολόγιο.
Επίσης, είναι πολύ βασικό να τονίσουμε στον ασθενή ότι θα πρέπει να μασά διεξοδικά την τροφή του, να αποφεύγει τα απλά σάκχαρα σε κάθε τους μορφή αλλά και να καταναλώνει πολλά και μικρά γεύματα. Να προσαρμόσει δηλαδή το διατροφικό και το γευματικό του πρότυπο στα νέα δεδομένα. Ακόμη, είναι πολύ σημαντικό να αφιερώσουμε αρκετό χρόνο στην πρώτη αλλά και στις επόμενες συνεδρίες προκειμένου να του εξηγήσουμε γιατί είναι απαραίτητα όλα αυτά. Άλλωστε, το έχουμε ξαναπεί πως για να λύσουμε ένα πρόβλημα, πρώτα πρέπει να μπορούμε να το περιγράψουμε με λεπτομέρεια. Η επεξήγηση όλων των διατροφικών παρεμβάσεων, αν και χρονοβόρα, αυξάνει την κατανόησή τους από τον ασθενή. Έτσι, ενισχύει και την προσκόλλησή του στο διαιτολόγιο.
Λιπαρά και διατροφή στο σύνδρομο βραχέος εντέρου
Η απορρόφηση των λιπαρών, ανάλογα με την ποσότητά τους, λαμβάνει χώρα από τη νήστιδα μέχρι και τον τελικό ειλεό. Άρα λοιπόν, χειρουργική εξαίρεση τμήματος των ανωτέρω, καθιστά απαραίτητη την διαιτητική προσαρμογή. Δυσαπορρόφηση των λιπαρών οξέων, προκαλεί στεατόρροια και ανεπάρκεια των λιποδιαλυτών βιταμινών A, D, E.
Για την προσαρμογή του διαιτολογίου στην περίπτωση αυτή, εξετάζουμε την παρουσία του κόλον. Σε περίπτωση που παραμένει έστω και ένα τμήμα του, τότε οφείλουμε να μειώσουμε την περιεκτικότητα της τροφής σε λιπαρά. Με τον τρόπο αυτό θα αποφύγουμε την απρόσφορη απορρόφηση των οξαλικών και έτσι θα προλάβουμε τον σχηματισμό νεφρικών λίθων. Επίσης, η μείωση της λιποπεριεκτικότητας των γευμάτων θα βοηθήσει στον μετριασμό των διαρροιών λόγω στεατόρροιας.
Μια καλή, αλλά μερική λύση είναι τα τριγλυκερίδια μέσης αλύσου ή αλλιώς MCT oil. Βέβαια, θα πρέπει να διαθέτουμε την απαιτούμενη εμπειρία και γνώση για να τα χρησιμοποιήσουμε σωστά. Για παράδειγμα, το MCT oil, δεν μπορεί να παρέχει στον ασθενή τα απαραίτητα λιπαρά οξέα. Ούτε όμως και επαρκείς ποσότητες λιποδιαλυτών βιταμινών. Επίσης, δεν μπορούμε να χορηγούμε μεγάλες ποσότητες αυτών σε κάθε γεύμα.
Στην περίπτωση που δεν υπάρχει το κόλον, τότε η διατροφική διαχείριση των λιπών είναι εντελώς διαφορετική, καθώς δεν υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί.
Η πρωτεΐνη στη διατροφή του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου
Ρυθμίζουμε το πρωτεϊνικό περιεχόμενο με βάση τους στόχους που έχουμε θέσει από κοινού με τον ασθενή. Για παράδειγμα, στην κλινική πράξη είναι συχνό φαινόμενο η ταχεία απώλεια βάρους. Προκειμένου λοιπόν να αναχαιτίσουμε την απώλεια ή να αυξήσουμε την μυϊκή μάζα, επιλέγουμε να αυξήσουμε την πρωτεϊνική πρόσληψη. Σε αυτές τις περιπτώσεις χορηγούμε μέχρι και 1,2-1,5g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους.
Διχογνωμία υπάρχει αναφορικά με την χρήση του αμινοξέος γλουταμίνη. Τα οφέλη από την χορήγησή της δεν είναι απολύτως βέβαια. Για τον λόγο αυτό, για μια ακόμη φορά, οφείλουμε να εξετάσουμε κάθε περίπτωση εξατομικευμένα. Αντίθετα, φροντίζουμε πάντα να σιτίζουμε τον ασθενή με πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας. Με τον τρόπο αυτό, είμαστε σε θέση να καλύψουμε (έστω μερικώς) τις ανάγκες του σε γλουταμίνη.
Υδατάνθρακες και διατροφή στο βραχύ έντερο
Όπως τα λιπαρά, έτσι και οι υδατάνθρακες είναι από τα βασικότερα θρεπτικά συστατικά που καθορίζουν την κλινική πορεία του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου.
Σε κάθε περίπτωση προτιμούμε σύνθετους υδατάνθρακες έναντι των απλών σακχάρων. Έτσι, θα αυξήσουμε την προσαρμογή του εντέρου, την συνεκτικότητα των κενώσεων αλλά και θα προλάβουμε επιπλοκές όπως η D-γαλακτική οξέωση.
Για να ορίσουμε το περιεχόμενο του διαιτολογίου σε φυτικές ίνες, εξετάζουμε την υπολειπόμενη ανατομία. Γενικά, εάν το κόλον ή τμήμα αυτού είναι παρόν, ο ασθενής ανέχεται καλύτερα τις φυτικές ίνες. Επίσης, σε αυτή την περίπτωση απορροφά ένα επιπλέον ποσό θερμίδων λόγω της ζύμωσης των φυτικών ινών προς λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου. Για να επιτύχουμε όμως τα βέλτιστα οφέλη θα πρέπει να επιλέξουμε το κατάλληλο είδος φυτικών ινών μεταξύ διαλυτών και αδιάλυτων.
Μια ακόμη προσέγγιση που κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος είναι η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP. Είναι μια δίαιτα που εφαρμόζουμε θεραπευτικά στο σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Μπορεί όμως να συμβάλλει εν μέρει και στην ύφεση ορισμένων συμπτωμάτων σε ασθενείς με βραχύ έντερο. Για την επιτυχή εφαρμογή της όμως, ο διαιτολόγος πρέπει να διαθέτει ανάλογη πρότερη εμπειρία.
Αλάτι
Το σύνδρομο βραχέος εντέρου είναι μία από τις λίγες περιπτώσεις που οι ασθενείς μπορούν να καταναλώνουν αλάτι ελεύθερα και χωρίς περιορισμούς. Επιτραπέζιο αλάτι, αλμυρά σνακ, υγρά με αλάτι, ενυδατικά διαλύματα που περιέχουν άλας (θα αναλύσω σε επόμενο άρθρο) είναι μερικές από τις επιλογές που είναι κατάλληλες για την συγκεκριμένη ομάδα ασθενών. Το νάτριο που περιέχει το αλάτι, συμβάλλει στην καλύτερη απορρόφηση του νερού και του καλίου. Έτσι λοιπόν είναι απαραίτητο στην καθημερινή διατροφή του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες.
Βιταμίνες και ιχνοστοιχεία
Η προσέγγισή μας αναφορικά με τα μικρο-θρεπτικά συστατικά οφείλει να είναι συντηρητική καθώς η σύνθεση του διαιτολογίου και η υπολειπόμενη ανατομία του εντέρου επηρεάζουν ποικιλοτρόπως τα επίπεδά τους στον οργανισμό. Σε κάθε περίπτωση, χρησιμοποιούμε τα αρχικά επίπεδα κατά την προσέλευση του ασθενούς ως σημείο αναφοράς. Η τακτική επαναξιολόγησή τους μετά την έναρξη της εντατικής διατροφικής υποστήριξης θα μας δώσει μια εικόνα αναφορικά με την αναγκαιότητα συμπληρωματικής χορήγησης τους.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνουμε στα επίπεδα των λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E) αλλά και σε μέταλλα και ιχνοστοιχεία όπως το ασβέστιο, το μαγνήσιο, ο ψευδάργυρος, το σελήνιο και ο χαλκός. Αυτό συμβαίνει διότι το τμήμα του εντέρου που παραμένει αλλά και η σύνθεση του διαιτολογίου, επηρεάζουν τον βαθμό απορρόφησής τους. Από τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες, ιδιαίτερη σημασία έχει η βιταμίνη Β12 διότι απορροφάται στον τελικό ειλεό. Σε περίπτωση λοιπόν που εξαιρεθούν χειρουργικά περισσότερα από 50-60 εκατοστά τελικού ειλεού, είναι πιθανόν ο ασθενής να χρειαστεί δια βίου αναπλήρωση της Β12 σε ενέσιμη μορφή.
Η διατροφή στο σύνδρομο βραχέος εντέρου απαιτεί συνδυαστική προσέγγιση
Η επιτυχής διατροφική υποστήριξη του ασθενούς με σύνδρομο βραχέος εντέρου, απαιτεί την συγχώνευση όλων των ανωτέρω οδηγιών σε ένα διαιτολόγιο. Αποκλίσεις από την προσέγγιση που περιέγραψα πιο πάνω είναι πιθανόν να επηρεάσουνε δραματικά την κλινική πορεία και την θρέψη του ασθενούς. Για τον λόγο αυτό είναι πολύτιμη, αν όχι απαραίτητη, η συμβολή ενός έμπειρου διαιτολόγου. Επίσης, είναι πολύτιμη και η ενεργή συμμετοχή και η συνεργασία του ασθενούς. Και αυτό θα γίνει μόνο εάν κατανοήσει τον σκοπό της παρέμβασης. Για αυτό και ο διαιτολόγος πρέπει να εξηγεί στο μέτρο του δυνατού τον στόχο και τον τρόπο εφαρμογής της διατροφικής υποστήριξης.
Στην περίπτωση που η από του στόματος σίτιση δεν επαρκεί για την κάλυψη των θρεπτικών αναγκών του ασθενούς , είναι απαραίτητη η τεχνητή διατροφή μέσω εντερικής ή παρεντερικής σίτισης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η πολυπλοκότητα, το κόστος αλλά και οι πιθανές επιπλοκές αυξάνουν δραματικά. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να εξαντλήσουμε κάθε πιθανότητα επιτυχούς έκβασης και ανοχής της απο του στόματος διατροφής.
