Κετογονική δίαιτα τι είναι και ποια τα οφέλη για την υγεία κάποιου που θα την ακολουθήσει; Ένα άρθρο εμπεριστατωμένο, βασισμένο στα τελευταία επιστημονικά δεδομένα.
Τι είναι οι κετογονική δίαιτα και αντιφάσεις
Ποια είναι η πρώτη εικόνα που σου έρχεται στο μυαλό όταν ακούς ή διαβάζεις την λέξη “κετογονική δίαιτα”; Ασθμαίνοντες αθλητές; Βάρη, μπάρες, γυμναστήρια και λοιπές μορφές “σωματικής ταλαιπωρίας”; Ψητά παϊδάκια και αμνοερίφια; Κανείς δεν σκέφτηκε ότι πιθανόν να έχει και κλινική εφαρμογή; Οριστε; Ποσοι; Ένας; Μήπως είσαι γιατρος; Ναι, το ομολογώ πως ακόμη και για μένα, το πρώτο άκουσμα κετογονικής αφορούσε την απώλεια πλεονάζοντος σωματικού βάρους. Ήταν όμως χρόνια πριν…και το είχε πει ένας φίλος από το χωριό…δεν τον ξέρεις.
Για την κετογονική δίαιτα έχει χυθεί ήδη πολύ μελάνι και πλανάται οικτρά όποιος πιστεύει ότι σε ένα άρθρο μπορεί να καλυφθεί επαρκώς κάθε πτυχή των εφαρμογών της, των πλεονεκτημάτων και των μειονεκτημάτων της αλλά και των μύθων που την πλαισιώνουν. Η φιλοσοφία που υπάρχει πίσω από αυτό το διατροφικό πρότυπο συμπυκνώνεται ως εξής: διατροφική ενεργοποίηση μεταβολικών διεργασιών που φυσιολογικά ενεργοποιούνται έπειτα από πλήρη νηστεία 2-3 ημερών.
Η νηστεία (που θα οδηγήσει στην κέτωση) αναφέρεται ήδη στην Αγία Γραφή ως θεραπεία της επιληψίας στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο 17:14-20 όπου ο Ιησούς αφού θεραύπευσε τον επιληπτικό (δαιμονισμένο) νεαρό είπε στους μαθητές του: “Σας διαβεβαιώνω πως αν έχετε πίστη, έστω ακόμη και όση ένας κόκκος σιναπιού, θα λέτε σε αυτό το βουνό “πήγαινε από εδώ εκεί” και θα πηγαίνει. Και τίποτα δεν θα είναι αδύνατο για εσάς. Αυτό το δαιμόνιο δεν βγαίνει παρά μονο με προσευχή και νηστεία”.
Οι παραλλαγές στην κετογονική δίαιτα
Σήμερα υπάρχουν πολλές παραλλαγές της κετογονικής δίαιτας και κάθε μία από αυτές έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Ενδεικτικά παρατίθενται οι πιο γνωστές και συχνά χρησιμοποιούμενες:
1ον) Κλασική κετογονική (Classic Ketogenic Diet, CKD).
Αυτή η μορφή κετογονικής δίαιτας βασίζεται σε σταθερή αναλογία μεταξύ των θερμίδων που προέρχονται από το λίπος και από το “μή λίπος” (δηλαδή υδατάνθρακες και πρωτεΐνες). Η συνήθης αναλογία αυτών κυμαίνεται από 3:1 έως 4:1.
2ον) Τροποποιημένη δίαιτα Atkins (Modified Atkins Diet, MAD).
Εδώ τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά, καθώς υπάρχει σαφής περιορισμός των καταναλισκόμενων υδατανθράκων σε συγκεκριμένα γραμμάρια. Συνήθως η ποσότητά τους κυμαίνεται από 10-20γρ/ημέρα.
3ον) Η δίαιτα που βασίζεται σε MCT (Middle Chain Triglycerides).
Σε αυτόν τον τύπο δίαιτας η περισσότερη ενέργεια προέρχεται από το λίπος αλλά με την μορφή τριγλυκεριδίων μέσης αλύσου (MCT). Το ποσοστό της ενέργειας που προέρχεται από το λίπος ανέρχεται στο 40-60% της συνολικής ενέργειας που απαιτείται σε επίπεδο ημέρας. Εδώ πρέπει να αναφέρω πως στην διεθνή βιβλιογραφία φαίνεται τα MCT να υπερτερούν εναντι των μακράς αλύσου τριγλυκεριδίων που υπάρχουν φυσικά στα τρόφιμα (LCT) καθώς οδηγούν σε μεγαλύτερη παραγωγή κετονών και κατά συνέπεια πιο γρήγορη και πιο έντονη κέτωση (θα αναφερθώ πιο κάτω στον βαθμό της κέτωσης).
4ον) Χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη κετογονική δίαιτα (Low Glycaemic Index Therapy, LGIT)
Σε αυτή την εκδοχή, η ημερήσια ποσότητα υδατανθράκων που επιτρέπεται να καταναλωθεί μέσα στην ημέρα ανέρχεται στα 40-60γρ. Υπάρχει όμως ακόμη ένας περιορισμός και αυτός είναι ο γλυκαιμικός δείκτης (ΓΔ) των τροφίμων. Επιτρέπεται μόνο η κατανάλωση τροφίμων που έχουν ΓΔ<50.
Εφαρμογή στην κλινική πράξη και οφέλη για την υγεία: the comeback
Η κετογονική διατροφή όμως έχει οφέλη και χρησιμοποιείται στην κλινική πράξη, όπου στοχεύει στην θεραπεία επιληπτικών κρίσεων που εμφανίζουν φαρμακοανθεκτικότητα και όχι στην ρύθμιση του σωματικού βάρους ή την βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων. Μάλιστα, κύρια ηλικιακή ομάδα στην οποία βρίσκει εφαρμογή ως θεραπεία είναι τα παιδιά. Άρα λοιπόν, αποτελεί ένα πολύτιμο θεραπευτικό εργαλείο που μπορεί να χαρίσει μια φυσιολογική και ποιοτική ζωή, ακόμη και όταν τα φάρμακα αδυνατούν, σε μία από τις πιο ευαίσθητες ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού. Η αποτελεσματικότητά της σε παιδιά και εφήβους αγγίζει σε ορισμένες περιπτώσεις και το 90%, ενώ αντίθετα στους ενηλίκους είναι πιο περιορισμένη και κυμαίνεται από 17-67% Στο σημείο αυτό αισθάνομαι υποχρεωμένος να απλοποιήσω τον ορισμό της φαρμακοανθεκτικής επιληψίας. Φαρμακοανθεκτική ονομάζεται λοιπόν η επιληπτική κρίση η οποία δεν θεραπεύεται-υφίεται με την χρήση των κλασικών θεραπευτικών φαρμάκων (για πιο λεπτομερή ορισμό μπορείς να μεταφερθείς εδώ).
Ίσως σου δημιουργήθηκαν απορίες διαβάζοντας πιο πάνω σχετικά με τον βαθμό κέτωσης. Οι γνωστές κετόνες ή κετονικά σώματα είναι τρεις (3-υδροξυβουτυρικό οξύ, ακετοξικό οξύ, ακετόνη) και αποτελούν προϊόντα του ανθρώπινου μεταβολισμού σε συνθήκες στέρησης υδατανθράκων. Παράγονται κυρίως στα μιτοχόνδρια των κυττάρων του ήπατος. Η συγκέντρωσή τους προσδιορίζεται στα ούρα ή στο αίμα, με την δεύτερη μέθοδο να είναι αρκετά πιο ακριβής. Όσο αυξάνεται η συγκέντρωσή τους αυξάνεται και ο βαθμός κέτωσης. Αντίθετα με ότι θα περίμενε κανείς, ο βαθμός κέτωσης δεν φαίνεται να παίζει ρόλο στην θεραπευτική αποτελεσματικότητα της κετογονικής δίαιτας.
Σε ποια είδη επιληπτικών κρίσεων εφαρμόζεται και έχει οφέλη η κετογονική δίαιτα
Οι επιληπτικές κρίσεις χωρίζονται αδρά σε γενικευμένες και εστιακές ανάλογα με την έκταση των συμπτωμάτων τους, η οποία συνδέεται άμεσα με την αιτιολογία και την ανατομική εντόπιση της βλάβης. Πιο ενθαρρυντικά είναι τα ευρήματα των μελετών για τις γενικευμένες επιληπτικές κρίσεις, ενώ για τις εστιακές η αποτελεσματικότητά της φαίνεται πιο περιορισμένη. Ιδιαίτερα αποτελεσματική φαίνεται να είναι σε:
1. Ανεπάρκεια των μεταφορέων GLUT-1
2. Σύνδρομο Dravet
3. Σύνδρομο Lennox Gastaut
4. Ανεπάρκεια πυρουβικής αφυδρογονάσης
5. Σύνδρομο FIRES (Febrile Infection Related Epilepsy Syndrome)
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις στις οποίες η εφαρμογή της εγκυμονεί κινδύνους. Οι περιπτώσεις αυτές αφορούν κυρίως νόσους που σχετίζονται με την διαταραχή λειτουργίας των μιτοχονδρίων. Ορισμένες από αυτές είναι η ανεπάρκεια πυρουβικής καρβοξυλάσης και της καρνιτίνης, η υποτροπιάζουσα νεφρική λιθίαση, η υπερλιπιδιαμία και η εγκυμοσύνη. Επίσης αντενδείκνυται και σε περιπτώσεις στις οποίες προγραμματίζεται μία εγκυμοσύνη.
Ποιοι είναι οι μηχανισμοί δράσης της κετογονικής δίαιτας
Πολλοί είναι οι μηχανισμοί που έχουν προταθεί διαχρονικά ώστε να εξηγήσουν την δράση της έναντι της επιληψίας, οι κυριότεροι όμως είναι έξι:
1ος) Πιθανή δράση των κετονών απευθείας στις μεμβράνες των νευρωνικών κυττάρων επάγοντας την σταθεροποίησή τους έναντι των βλαπτικών παραγόντων
2ος) Η αυξημένη πρόσληψη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων ασκεί ρυθμιστικό ρόλο στην εκπόλωση των κυτταρικών μεμβρανών μέσω της αναστολής των διαύλων ασβεστίου και νατρίου
3ος) Αυξημένη αντιφλεγμονώδης δράση (κυρίως λόγω πολυακόρεστων λιπαρών οξέων) και προστασία έναντι τοξινών που προέρχονται από το περιβάλλον (εξωγενής προέλευση)
4ος) Αυξημένη πρόσληψη θερμίδων-ενέργειας και σταθεροποίηση των μεμβρανών λόγω αυξημένης διαθεσιμότητας ATP (οι ανάγκες σε ATP αυξάνονται κατά την διάρκεια μιας κρίσης λόγω της ενέργειας που καταναλώνεται κατά τους μυϊκούς σπασμούς)
5ος) Μεταβολές στους νευροδιαβιβαστές και τους κυτταρικούς υποδοχείς τους
6ος) Ενίσχυση αντιοξειδωτικών μηχανισμών (μηχανισμός που εμπλέκει το συνένζυνο Q και τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου)
Κετογονική δίαιτα τι είναι και ποια τα οφέλη για την υγεία: Σημεία προσοχής
Σε μία κετογονική δίαιτα προσοχή πρέπει να δοθεί ακόμη και στην περιεκτικότητα των λαμβανόμενων φαρμάκων σε υδατάνθρακες. Απαραίτητη στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι η χορήγηση συμπληρωμάτων (πολυβιταμνούχο, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, κυρίως Ca).
Η κετογονική διατροφή όπως και η διαλειμματική νηστεία (μπορείς να διαβάσεις περισσότερα εδώ) αποτελούν δύο πολύσυζητημένα διατροφικά θέματα. Η πρώτη αποτελεί ένα διατροφικό πρότυπο ενώ η δεύτερη ένα γευματικό πρότυπο. Στην διαφορά των δύο όρων θα αναφερθώ εκτενέστερα σε ένα επόμενο άρθρο. Η εφαρμογή και των δύο όμως ιδανικά πρέπει να επιβλέπεται και να οργανώνεται από κάποιον ειδικό διαιτολόγο. Εάν σου άρεσε το άρθρο, έχεις κάποια απορία ή θέλεις να συμπληρώσεις κάτι, μπορείς να αφήσεις ένα σχόλιο παρακάτω.
* Τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται βασίζονται σε εγκεκριμένες επιστημονικές δημοσιευμένες μελέτες. Οι ενδιαφερόμενοι για περαιτέρω πληροφόρηση μπορούν να αφήσουν ένα σχόλιο παρακάτω.
Λέγομαι Δήμζας Νικόλαος και είμαι διαιτολόγος διατροφολόγος στη Λάρισα.
Συγκεκριμένα, είμαι Στρατιωτικός Κλινικός Διαιτολόγος.
Διατηρώ ιδιωτικό γραφείο στο κέντρο της Λάρισας: Παπακυριαζή 6, τηλ: 6948284869.
Υπηρετώ ως Διευθυντής του Διαιτολογικού Τμήματος του 404 Στρατιωτικού Νοσοκομείου Λάρισας.
Εάν θέλεις να χάσεις βάρος, πάσχεις από κάποια πάθηση και αναζητάς διατροφική υποστήριξη, ή απλά θέλεις να μάθεις να τρέφεσαι σωστά, μπορώ να σε βοηθήσω! Κλείσε ραντεβού και έλα να συζητήσουμε για τη διατροφή σου.
