Η διατροφή στη σιδηροπενική αναιμία είναι ακρογωνιαίος λίθος της θεραπευτικής διαχείρισης. Δεν αρκεί όμως πάντα ως μονοθεραπεία για να λύσει το πρόβλημα.
Εργαστηριακοί δείκτες στη σιδηροπενική αναιμία
Η φερριτίνη είναι μία από τις κυριότερες «θέσεις» αποθήκευσης του σιδήρου. Ουσιαστικά είναι ένα σύμπλοκο ιόντων σιδήρου και αποφερριτίνης (πρωτεΐνης). Συνεπώς, χρησιμοποιούμε τα επίπεδά της στον ορό για να αξιολογήσουμε την επάρκεια των αποθηκών σιδήρου στον οργανισμό.
Η ολική σιδηροδεσμευτική ικανότητα (Total Iron Binding Capacity, TIBC) είναι ένας ακόμη δείκτης που μας πληροφορεί για την ικανότητα της τρανσφερρίνης να προσλαμβάνει σίδηρο.
Ο κορεσμός της τρανσφερρίνης σε σίδηρο είναι ο τρίτος δείκτης που χρησιμοποιούμε για την αξιολόγηση της σιδηροπενικής αναιμίας. Η πληροφορία που παρέχει αφορά την ποσότητα σιδήρου που είναι δεσμευμένη στη τρανσφερρίνη. Όμως, η τρανσφερρίνη είναι πρωτεΐνη μεταφορέας του σιδήρου και συνεπώς δείκτης της αποτελεσματικότητας της μεταφοράς σιδήρου στους ιστούς.
Η σιδηροπενική αναιμία έχει τα χαρακτηριστικά μικροκυτταρικής, υπόχρωμης αναιμίας. Δηλαδή, τα παραγόμενα ερυθρά αιμοσφαίρια έχουν μικρό μέγεθος και μικρή περιεκτικότητα αιμοσφαιρίνης. Παρόλα αυτά, για να εμφανιστεί η αναιμία είναι απαραίτητο συνήθως να προηγηθεί μία μακρά περίοδος ανεπαρκούς πρόσληψης ή απορρόφησης σιδήρου.
Αιτιολογικοί παράγοντες
Η ελλιπής διατροφή μπορεί να οδηγήσει στη σιδηροπενική αναιμία λόγω μειωμένης πρόσληψης σιδήρου. Αυτό το παρατηρούμε συνήθως σε φυτοφαγικά διατροφικά πρότυπα.
Επίσης, στην εμφάνιση σιδηροπενικής αναιμίας μπορεί να οδηγήσει η μειωμένη απορρόφηση του προσλαμβανόμενου σιδήρου. Αυτό το φαινόμενο το παρατηρούμε συχνά σε περιπτώσεις χρόνιων διαρροιών, παθήσεων του στομάχου που οδηγούν σε μειωμένη γαστρική οξύτητα (αχλωρυδία) ή παθήσεις του εντέρου που προκαλούν δυσαπορρόφηση όπως είναι η κοιλιοκάκη. Επίσης, η ατροφική γαστρίτιδα, η εκτομή όλου ή μέρους του στομάχου αλλά και ορισμένα φάρμακα μπορούν να οδηγήσουν σε μειωμένη απορρόφηση σιδήρου.
Ακόμη, ο λόγος για την εμφάνιση σιδηροπενικής αναιμίας μπορεί να είναι οι αυξημένες απαιτήσεις σε σίδηρο και αιμοποίηση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η σωματική ανάπτυξη στην παιδική και εφηβική ηλικία, η εγκυμοσύνη, ο θηλασμός κά.
Άλλο αίτιο σιδηροπενικής αναιμίας είναι η αυξημένη απώλεια σιδήρου λόγω απώλειας αίματος. Αυτό το φαινόμενο είναι συχνό σε περιπτώσεις εμμηνορρυσίας, πεπτικού έλκους, αιμορροΐδων, ελκώδους κολίτιδας κά.
Τέλος, η σιδηροπενική αναιμία μπορεί να οφείλεται στην διαταχή «απελευθέρωσης» του σιδήρου από τις αποθήκες του σώματος. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε καταστάσεις χρόνιας φλεγμονής και χρόνιων νοσημάτων με την διαμεσολάβηση της εψιδίνης.
Η διάγνωση είναι εργαστηριακή
Αυτή, περιλαμβάνει τα επίπεδα σιδήρου, φερριτίνης, τρανσφερρίνης καθώς επίσης και μικροσκοπική παρατήρηση της μορφολογίας των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Ένας άλλος πιο ειδικός δείκτης είναι τα επίπεδα διαλυτών υποδοχέων τρανσφερρίνης στο αίμα. Διαταραχή των τιμών του δείκτη αυτού υποδεικνύει σοβαρότερη έλλειψη σιδήρου.
Διατροφή στη σιδηροπενική αναιμία
Η φροντίδα του ασθενούς με σιδηροπενική αναιμία θα πρέπει να ξεκινά με την χορήγηση της κατάλληλης διατροφής. Όπως είπα και σε προηγούμενο άρθρο, υπάρχουν δύο μορφές σιδήρου στα τρόφιμα, ο αιμικός και ο μη αιμικός. Στην περίπτωση της σιδηροπενικής αναιμίας, δίνουμε έμφαση στην κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν αιμικό (ζωικό) σίδηρο. Τέτοια είναι το κόκκινο κρέας, το λευκό κρέας, τα προϊόντα κρέατος και τα εντόσθια των ζώων και κυρίως το ήπαρ-συκώτι.
Έπειτα, ενισχύουμε την διατροφική πρόσληψη του σιδήρου με την χρήση εμπλουτισμένων τροφίμων στο διαιτολόγιο του ασθενούς. Για παράδειγμα, τα εμπλουτισμένα δημητριακά πρωινού, οι μπάρες δημητριακών με αυξημένη περιεκτικότητα σιδήρου και κάποια είδη ψωμιού είναι ορισμένες καλές λύσεις.
Στην συνέχεια, ενισχύουμε το διαιτολόγιο του ασθενούς με φυτικές πηγές σιδήρου όπως τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, τα όσπρια, ο αρακάς και οι ξηροί καρποί. Στο σημείο αυτό όμως θα πρέπει να δώσουμε την δέουσα προσοχή στην οργάνωση του διαιτολογίου προκειμένου να αποφύγουμε την αλληλεπίδραση του σιδήρου με άλλα συστατικά των τροφίμων όπως τα οξαλικά και το φυτικό οξύ. Για παράδειγμα, η κατανάλωση καφέ ή τσαγιού μετά από ένα γεύμα πλούσιο σε σίδηρο φυτικής προέλευσης μπορεί να μειώσει δραματικά την απορρόφησή του.
Συμπληρώματα στη σιδηροπενική αναιμία
Η πρόσληψη σιδήρου μέσω της διατροφής, ορισμένες φορές μπορεί να μην είναι επαρκής για την αναπλήρωση των αποθεμάτων. Σε απουσία οργανικής νόσου, το φαινόμενο αυτό το παρατηρούμε συχνά στην κλινική πράξη σε διαιτώμενους που αδυνατούν να οργανώσουν μόνοι τους σωστά τα γεύματά τους και να κάνουν τις σωστές διατροφικές επιλογές.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι ασθενείς θα πρέπει να λάβουν κάποιο συμπλήρωμα σιδήρου. Τα συμπληρώματα σιδήρου περιέχουν κυρίως δύο μορφές, αυτή του θειϊκού και του γλυκονικού σιδήρου. Ο θειϊκός σίδηρος είναι συνήθως η πρώτη επιλογή αλλά αρκετές φορές η κατανάλωσή του προκαλεί συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα. Σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής μπορεί με την σύμφωνη γνώμη του θεράποντα να μειώσει την δόση ή να αλλάξει το σκεύασμα σε γλυκονικό σίδηρο. Σε περίπτωση που ο ασθενής λαμβάνει ταυτόχρονα και συμπληρώματα ασβεστίου, θα πρέπει να τον συμβουλέψουμε να τα καταναλώνει σε διαφορετικές ώρες τις ημέρας από αυτά του σιδήρου.
Επίσης, κατά περίπτωση εξετάζουμε την αναγκαιότητα χορήγησης συμπληρωμάτων που ανάγουν τον σίδηρο και έτσι αυξάνουν την απορρόφηση του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα συμπληρώματα βιταμίνης C. Η λήψη τους όμως δεν είναι πάντοτε απαραίτητη και οφείλουμε σε κάθε περίπτωση να εξατομικεύουμε τις συστάσεις μας.
