Η διατροφή στην βρεφική και την νηπιακή ηλικία και γενικά στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής είναι καίριας σημασίας προκειμένου να επιτευχθεί η βέλτιστη αύξηση και ανάπτυξη του παιδιού σε έναν υγιή ενήλικα. Επίσης, η εφαρμογή ορθών πρακτικών σίτισης, συμβάλλει στην δημιουργία υγιεινών διατροφικών πρακτικών που συνοδεύουν το άτομο στην ενήλική ζωή.
Μεταβολές στη διατροφή από την βρεφική στην νηπιακή ηλικία
Ήδη από την ηλικία των 6 μηνών (όπου ξεκινά η 2η βρεφική ηλικία), αρχίζει η σταδιακή εισαγωγή στερεών τροφών και η μετάβαση από τον αποκλειστικό θηλασμό στην συμπληρωματική διατροφή. Μέχρι την ηλικία των 12 μηνών η διατροφή του βρέφους περιέχει πια σχεδόν όλα τα τρόφιμα που καταναλώνει ένας ενήλικας με κάποιες μικρές εξαιρέσεις.
Εισαγωγή στερεών τροφών στην βρεφική διατροφή
Η εισαγωγή των στερεών τροφών στην διατροφή του βρέφους ξεκινά μεταξύ 4 και 6 μηνών. Η διαφορά αυτή εντοπίζεται στις συστάσεις που δίνουν επίσημοι οργανισμοί που ασχολούνται με την βρεφική διατροφή. Στην χώρα μας, ακολουθούμε τις οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και έτσι λοιπόν, τα βρέφη τρέφονται με αποκλειστικό θηλασμό κατά του 6 πρώτους μήνες της ζωής τους, ενώ η εισαγωγή των στερεών τροφών ξεκινά μετά από αυτό το διάστημα.
Πότε το βρέφος είναι έτοιμο για εισαγωγή στερεών τροφών
Κατά την διάρκεια της ανάπτυξης συμβαίνει μια σειρά αλλαγών στις κινητικές δεξιότητες του βρέφους και βάσει αυτών γίνεται η εισαγωγή των τροφών και η μετάβαση από τον αποκλειστικό θηλασμό στην συμπληρωματική διατροφή.
Τα σημάδια που δείχνουν ότι το βρέφος είναι έτοιμο για την εισαγωγή στερεών τροφών:
- Μπορεί να καθίσει μόνο του χωρίς υποστήριξη
- Ελέγχει τις κινήσεις της κεφαλής
- Ανοίγει το στόμα όταν του προσφερθεί τροφή
- Καταπίνει την τροφή που του προσφέρεται και δεν την σπρώχνει έξω από το στόμα με την γλώσσα (κίνηση που μειώνεται με την ηλικία)
- Πιάνει και βάζει τροφές, παιχνίδια ή άλλα αντικείμενα στο στόμα του
- Πιέζει το άνω χείλος για να τραβήξει την τροφή από το κουτάλι και ξεκινά να χρησιμοποιεί την γλώσσα και τα σαγόνια για να μασήσει την τροφή που του προσφέρεται
- Πίνει από το ποτήρι που κρατά το άτομο που το σιτίζει
Με ποια σειρά εισάγουμε τα στερεά τρόφιμα στην βρεφική διατροφή
Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη σειρά για την εισαγωγή των στερεών τροφών που πρέπει να ακολουθήσουν οι γονείς.
Η εισαγωγή τους μπορεί να ξεκινήσει με λαχανικά, φρούτα, δημητριακά εμπλουτισμένα με σίδηρο και κρεατικά. Αφού αυτά τα τρόφιμα γίνουν καλά ανεκτά, τότε προχωρούμε στην εισαγωγή τροφίμων που μπορεί να εμφανίσουν αλλεργιογόνο δράση. Σε αυτά ανήκουν η σόγια, το αυγό, τα γαλακτοκομικά προϊόντα από αγελαδινό γάλα (τυρί, γιαούρτι όχι γάλα), τα ψάρια, τα θαλασσινά, οι ξηροί καρποί και το σιτάρι.
Τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη όπως είναι το σιτάρι, το κριθάρι, η σίκαλη και τα προϊόντα τους, καλό είναι να εισάγονται πριν τον 7ο μήνα και όσο το παιδί ακόμα θηλάζει. Με τον τρόπο αυτό, περιορίζεται η πιθανότητα εμφάνισης αλλεργίας στο σιτάρι, κοιλιοκάκης και σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1. Επίσης, επειδή στην εμφάνιση αυτών των παθολογικών καταστάσεων εμπλέκεται και η ποσότητα που καταναλώνει το βρέφος, καλό είναι η εισαγωγή να γίνεται σε σταδιακά αυξανόμενες ποσότητες.
Τρόφιμα που εισάγονται στην διατροφή κατά την νηπιακή ηλικία
Είναι αυτά που μπαίνουν στην διατροφή του παιδιού μετά την συμπλήρωση των 12 μηνών. Αυτά αφορούν:
- Το αγελαδινό γάλα: η εισαγωγή του στην διατροφή του παιδιού καθυστερεί μέχρι τους 12 μήνες διότι έχει φτωχή περιεκτικότητα σε σίδηρο και η κατανάλωσή του νωρίτερα εγκυμονεί τον κίνδυνο εμφάνισης σιδηροπενικής αναιμίας. Περιέχει επίσης λιγότερα λιπαρά και περισσότερες πρωτεΐνες σε σχέση με το μητρικό που το καθιστούν ακατάλληλο για το ανώριμο ουροποιητικό σύστημα (σ.σ. νεφροί) του βρέφους.
- Κατσικίσιο γάλα: οι λόγοι που δικαιολογούν την καθυστέρηση εισαγωγής του αφορούν τους ίδιους με το αγελαδινό, ενώ παράλληλα περιέχει και υψηλή συγκέντρωση ηλεκτρολυτών και ιδίως νατρίου που οι νεφροί του βρέφους δεν μπορούν να «διαχειριστούν» αποτελεσματικά. Επίσης, είναι φτωχό σε φυλλικό οξύ και βιταμίνη Β12, βιταμίνες που είναι απαραίτητες σε αυτή την περίοδο της ταχείας ανάπτυξης.
- Μέλι: η εισαγωγή του μελιού στην διατροφή του παιδιού γίνεται στην νηπιακή ηλικία, διότι το μέλι μπορεί να περιέχει σπόρια του βακτηρίου Clostridium Botulinum που προκαλεί την αλλαντίαση. Εάν το προϊόν του μελιού υποστεί παστερίωση, τότε η κατανάλωσή του είναι ασφαλής αλλά και πάλι η εισαγωγή του στην διατροφή του νηπίου θα πρέπει να καθυστερήσει διότι ανήκει στην κατηγορία των απλών σακχάρων (βλ. επόμενη κατηγορία).
- Απλά και πρόσθετα σάκχαρα: η πρώιμη εισαγωγή τους είναι ένας από τους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης τερηδόνας. Επίσης, λόγω της έμφυτης προτίμηση του ανθρώπου προς την γλυκιά γεύση, η πρώιμη εισαγωγή τους μπορεί να καθιερώσει γευστικές προτιμήσεις του βρέφους προς τα γλυκά τρόφιμα και αποστροφές προς τις άλλες γεύσεις. Ταυτόχρονα, επειδή τα τρόφιμα που περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα είναι θερμιδικά πυκνά, αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας.
- Αλάτι: μπορεί να επιδράσει επιβαρυντικά στην νεφρική λειτουργία του βρέφους λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε νάτριο και να καθιερώσει γευστικές προτιμήσεις προς την αλμυρή γεύση. Έτσι λοιπόν τα γεύματα που μαγειρεύονται για το βρέφος και το νήπιο θα πρέπει να μαγειρεύονται χωρίς την προσθήκη άλατος. Παράλληλα, τρόφιμα πλούσια σε «κρυφό» αλάτι όπως οι κονσέρβες, οι ελιές, οι έτοιμες σάλτσες θα πρέπει αρχικά να αποφεύγονται.
- Χυμοί φρούτων: η περιεκτικότητά τους σε φυτικές ίνες είναι χαμηλότερη σε σχέση με αυτή του ολόκληρου ή αλεσμένου φρούτου. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να προτιμώνται τα δεύτερα, τα οποία μάλιστα σε αντίθεση με τους χυμούς δεν προκαλούν στον ίδιο βαθμό την ανάπτυξη τερηδόνας.
- Τσάι και άλλα αφεψήματα: η εισαγωγή του τσαγιού θα πρέπει να γίνεται μετά τους 12 μήνες διότι περιέχει καφεΐνη και συστατικά που εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου. Επίσης, η κατανάλωση τσαγιού και άλλων αφεψημάτων από το βρέφος μπορεί να οδηγήσει στην υποκατάσταση ορισμένων γευμάτων της ημέρας με δυσμενείς επιπτώσεις στην θρέψη του.
Πως γίνεται η εισαγωγή στερεών τροφών στην διατροφή του βρέφους
Δοκιμάζουμε την ανοχή ενός νέου τροφίμου κάθε φορά για 3-5 ημέρες. Με τον τρόπο αυτό έχουμε το χρονικό περιθώριο να παρατηρήσουμε με σχετική ασφάλεια εάν γίνεται καλά ανεκτό από το βρέφος. Τρόφιμα που γίνονται καλά ανεκτά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την σύνθεση επόμενων γευμάτων.
Τρόφιμα με πιθανή αλλεργιογόνο δράση τα δοκιμάζουμε τελευταία. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά, τα ψάρια, τα θαλασσινά, οι ξηροί καρποί, το σουσάμι και το σιτάρι.
Ποσότητα στερεών τροφών στην διατροφή του βρέφους και του νηπίου
Αρχικά, ξεκινάμε με μικρές ποσότητες και παρατηρούμε το βρέφος για συμπεριφορές που υποδεικνύουν πείνα. Για αρχή, ξεκινάμε με 1-2 κουταλιές της σούπας λεπτοαλεσμένης τροφής.
Τα βρέφη εκδηλώνουν την πείνα τους με τα εξής σημάδια:
- Τοποθετούν τα χέρια τους στο στόμα
- Κατευθύνουν το κεφάλι και το στόμα προς το μέρος του μαστού ή του μπουκαλιού ή του κουταλιού
- Εκτελούν κινήσεις μάσησης ή γλείφουν τα χείλη τους
- Προτείνουν τα χέρια προς το μέρος της τροφής
Στην συνέχεια και με την πάροδο του χρόνου, αλέθουμε την τροφή σε πιο χοντροκομμένο πουρέ και έπειτα σε μικρά κομμάτια. Συνήθως, τα βρέφη ζητούν φαγητό 5-6 φορές την ημέρα. Καλό είναι να παρέχουμε τα στερεά τρόφιμα μετά τον θηλασμό ή χρονικά μετά από αυτόν. Σε κάθε περίπτωση, μετά από κάθε μικρό γεύμα συμπληρωματικών τροφίμων θα πρέπει η μητέρα να δίνει στο βρέφος την ευκαιρία να θηλάσει εάν το επιθυμεί.
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η διακύμανση στην ποσότητα τροφής που καταναλώνει το βρέφος ή το νήπιο σε κάθε ή στην διάρκεια της ημέρας είναι απολύτως φυσιολογική. Σε αυτές τις περιπτώσεις προτιμούμε να εκτιμούμε την πρόσληψη τροφής σε εβδομαδιαίο επίπεδο.
Κίνδυνοι πνιγμονής κατά την εισαγωγή τροφών
Κατά την διάρκεια της εισαγωγής στερεών τροφών στην διατροφή, το παιδί μαθαίνει σταδιακά να μασά και να καταπίνει με ασφάλεια την τροφή. Όπως όλοι μας λοιπόν, μπορεί κάποιες φορές να το κάνει λάθος και να αρχίσει να βήχει. Ακόμη και στην ηλικία των 12 μηνών όταν πια μπορεί να φτάσει να σιτίζεται μόνο του, υπάρχει ο κίνδυνος του πνιγμού.
Για να αποφύγετε τον κίνδυνο αυτό μπορείτε να ακολουθήσετε τις εξής συμβουλές:
- Μαγειρέψτε και παραθέστε το γεύμα στην κατάλληλη για κάθε στάδιο της ανάπτυξης υφή (πχ λεπτοαλεσμένο, αλεσμένο με σβώλους, μικρά κομμάτια κτλ)
- Αποφύγετε την παράθεση μικρών, σκληρών κομματιών που απαιτούν έντονη μάσηση
- Βάλτε το παιδί σε στέρεη καθιστή θέση καθ’ όλη τη διάρκεια του γεύματος
- Κλείστε την τηλεόραση και αποφύγετε την ύπαρξη περισπασμών όπως έντονοι ήχοι. Το περιβάλλον στην διάρκεια των γευμάτων πρέπει να είναι ήρεμο
- Παρακολουθήστε το βρέφος-νήπιο σε όλη την διάρκεια του φαγητού
