Φαινόμενο δισουλφιράμης: αλκοόλ και φάρμακα

Το φαινόμενο δισουλφιράμης εμφανίζεται από την αλληλεπίδραση μεταξύ αλκοόλ και φαρμάκων αλλά και αλκοόλ και ορισμένων τροφίμων. Τα συμπτώματα κυμαίνονται από ήπιας έντασης έως απειλητικά για τη ζωή.

Μεταβολισμός του αλκοόλ

Μεταβολισμός αλκοόλ στον πεπτικό σωλήνα

Μετά την κατανάλωσή της, η αιθανόλη καταλήγει στον στόμαχο. Στον στόμαχο το ένζυμο αλκοολική αφυδρογονάση (ADH), διασπά σε μικρό ποσοστό την αιθανόλη. Ο μεταβολισμός της αιθανόλης αποδίδει ακεταλδεΰδη, ουσία η οποία είναι τοξική και καρκινογόνος. Το μεγαλύτερο μέρος της αιθανόλης, που δεν μεταβολίζεται, απορροφάται από τον στόμαχο ή το ανώτερο τμήμα του λεπτού εντέρου. Η απορρόφηση από το δεύτερο είναι ταχύτερη. Στη συνέχεια καταλήγει στο ήπαρ (πρώτη δίοδος από το ήπαρ). Κατά την πρώτη αυτή διέλευση, μεταβολίζεται περίπου το 10% της αιθανόλης.

Έπειτα, περνά στην συστηματική κυκλοφορία και κατανέμεται στα υγρά του ανθρώπινου σώματος. Στο φαινόμενο αυτό εντοπίζεται και η μεγαλύτερη σε διάρκεια και ένταση επήρεια του αλκοόλ (αιθανόλης) σε γυναίκες και ηλικιωμένους. Οι δύο αυτές πληθυσμιακές ομάδες έχουν διαφορετική σύσταση σώματος, που χαρακτηρίζεται από αυξημένη μάζα λιπώδους ιστού και μικρότερη ποσότητα νερού και μυϊκού ιστού που είναι πλούσιος σε νερό. Έτσι, η ποσότητα της αιθανόλης κατανέμεται σε μικρότερη ποσότητα νερού και εμφανίζει αυξημένα επίπεδα στο αίμα.

Η μεγαλύτερη επήρεια όμως σε αυτές τις πληθυσμιακές ομάδες μπορεί να εξηγηθεί και από άλλους παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι η ενεργότητα του ενζύμου αλκοολική αφυδρογονάση (ADH). Το ένζυμο αυτό, στις γυναίκες και τους ηλικιωμένους, έχει μειωμένη ενεργότητα και άρα μεταβολίζει σε μικρότερο βαθμό την αιθανόλη. Έτσι μεγαλύτερο ποσό ανεπηρέαστης αιθανόλης καταλήγει στην κυκλοφορία του αίματος, μετά την διέλευση από το πεπτικό σύστημα.

Επίσης, κάποια φάρμακα μπορούν να επηρεάσουν το ποσό αιθανόλης που καταλήγει στην κυκλοφορία. Μερικά από αυτά είναι η ασπιρίνη, οι ανταγωνιστές των Η2 υποδοχέων (π.χ. ρανιτιδίνη, σιμετιδίνη) και άλλα που επιδρούν στην κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των τελευταίων, είναι η μετοκλοπραμίδη. Αυτή επιταχύνει την γαστρική κένωση, συνεπώς και τη διέλευση της αιθανόλης στο αίμα. Οι Η2 αναστολείς όμως και η ασπιρίνη, το επιτυγχάνουν με άλλο τρόπο. Συγκεκριμένα, μειώνουν την ενεργότητα της αλκοολικής αφυδρογονάσης (ADH).

Μεταβολισμός αλκοόλ στο ήπαρ

Η αιθανόλη που δεν έχει μεταβολιστεί σε πρωτύτερο στάδιο φτάνει αυτούσια στο ήπαρ, είτε με την πρώτη, είτε με επόμενη διέλευση. Εκεί, μεταβολίζεται από δύο κυρίως ένζυμα. Την αλκοολική αφυδρογονάση (ADH) και το κυττόχρωμα P450. Κύριο προϊόν του μεταβολισμού της είναι η ακεταλδεΰδη, η οποία είναι τοξική για το ήπαρ. Για το λόγο αυτό, διασπάται περαιτέρω από την αλδεϋδική αφυδρογονάση (ALDH).

Πολλοί άνθρωποι, ιδίως Ασιατικής καταγωγής, εμφανίζουν μειωμένη ανοχή στην κατανάλωση αλκοόλ και αυτό οφείλεται στον ελλειμματικό μεταβολισμό της ακεταλδεΰδης στο ήπαρ. Τα άτομα αυτά, χαρακτηρίζονται από μειωμένη ενεργότητα των ενζύμων του μεταβολισμού της, λόγω γενετικών παραγόντων. Έτσι, έπειτα από κατανάλωση αλκοόλ εμφανίζουν κλινικά συμπτώματα όπως ερυθρότητα προσώπου, ναυτία και έμετος.

Το φαινόμενο δισουλφιράμης

Τα ανωτέρω συμπτώματα που θεωρούνται ανεπιθύμητα για τον γενικό πληθυσμό, είναι επιθυμητά για μία πληθυσμιακή ομάδα. Αυτή των αλκοολικών. Και η χρησιμότητά τους έγκειται, στην αύξηση πιθανοτήτων επιτυχούς απεξάρτησης από το αλκοόλ. Για το λόγο αυτό, σε άτομα που παρουσιάζουν εξάρτηση από το αλκοόλ, χορηγείται η δραστική ουσία δισουλφιράμη (Antabus). Η ταυτόχρονη κατανάλωση αλκοόλ και λήψης δισουλφιράμης προκαλεί τα προαναφερθέντα συμπτώματα και κυρίως την ερυθρότητα του προσώπου και το αίσθημα δυσφορίας.

Συγκεκριμένα, η δισουλφιράμη και η αιθανόλη ανταγωνίζονται για τα μεταβολικά ένζυμα (αλδεϋδική  αφυδρογονάση -ALDH). Έτσι η χορήγηση της πρώτης, αναστέλλει τον καταβολισμό της δεύτερης. Δεδομένου όμως ότι αυτό οδηγεί στην παραγωγή αυξημένων ποσοτήτων ακεταλδεΰδης, μπορεί να αποβεί επικίνδυνο για την υγεία (τοξικότητα).

Το φαινόμενο της δισουλφιράμης όμως, μπορεί να παρατηρηθεί και με άλλα φάρμακα, οργανικούς διαλύτες και ορισμένα μανιτάρια (τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα παρατίθενται στον πίνακα στο τέλος του άρθρου). Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν σε βαρύτητα και κυμαίνονται από απλή ερυθρότητα του προσώπου, μέχρι βαριά καταστολή. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αποφεύγεται η ταυτόχρονη κατανάλωση αλκοόλ με αυτά.