Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου και Διατροφή

Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και διατροφή, σχετίζονται τόσο αιτιολογικά όσο και θεραπευτικά. Με απλά λόγια η διατροφή μπορεί να ευθύνεται για την πρόκληση πολλών συμπτωμάτων του ευερέθιστου εντέρου αλλά αποτελεί και  μια από τις θεραπείες πρώτης γραμμής του συνδρόμου.

Τι είναι το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου

Το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου το συνταντούμε και με την ονομασία σπαστική κολίτιδα. Δεν είναι αυτοάνοσο, δεν είναι οργανική νόσος, είναι μία λειτουργική διαταραχή. Δηλαδή, δεν υπάρχει βλάβη σε κάποιο όργανο. Υπάρχει όμως μία διαταραχή της λειτουργίας του εντέρου ή του άξονα εντέρου-εγκεφάλου. Συνεπώς τα συμπτώματα του συνδρόμου αυτού μπορεί να οφείλονται σε:

1. Σπλαχνική υπερευαισθησία. Δηλαδή οι ασθενείς με ευερέθιστο έντερο, υπεραντιδρούν σε ερεθίσματα που στον γενικό πληθυσμό δεν είναι ικανά να προκαλέσουν συμπτώματα.
2. Διαταραχή της λειτουργίας των κινητικών νευρώνων του γαστρεντερικού. Συγκεκριμένα, οι κινητικοί νευρώνες που εδράζονται στο ορθό και στο σιγμοειδές, εμφανίζουν αυξημένη δραστηριότητα μετά ακόμη και από ήπια διάταση του εντέρου. Η αυξημένη αυτή δραστηριότητα, μπορεί να διαρκέσει και για 3 ώρες μετά το γεύμα.
3. Διαταραχή της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός). Συγκεκριμένα, ο εγκέφαλος «μεταφράζει» λανθασμένα την πληροφορία που φτάνει σε αυτόν από το έντερο. Για παράδειγμα, μπορεί η πληροφορία που μεταδίδεται μέσω του νευρικού συστήματος να αφορά την «ήπια διάταση του εντερικού αυλού». Ο εγκέφαλος όμως την εκλαμβάνει ως «σοβαρή διάταση του εντερικού αυλού». Από μελέτες που έχουν γίνει με την χρήση της Μαγνητικής τομογραφίας (MRI) σε ασθενείς με ευερέθιστο έντερο, φαίνεται αυξημένη δραστηριότητα του προμετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου. Ο συγκεκριμένος λοβός φέρει τον οργανισμό σε κατάσταση αυξημένης εγρήγορσης. Τα συγκεκριμένα ευρήματα μάλιστα, ενισχύουν την θεωρία πως το stress και το άγχος, επιτείνουν τα συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου.
4. Λοίμωξη του γαστρεντερικού. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου μπορεί να εμφανιστεί έπειτα από ένα επεισόδιο γαστρεντερίτιδας βακτηριακής αιτιολογίας.  Πιο ευάλωτες θεωρούνται οι γυναίκες και τα άτομα νεαρής ηλικίας. Τα βακτήρια που ενοχοποιούνται για το μεταλοιμώδες ευερέθιστο έντερο είναι τα Campyobacter, Salmonella καιShigella.
5. Ήπια φλεγμονή του εντερικού βλεννογόνου. Δεν είναι καθολικό εύρημα σε όλους του ασθενείς, αλλά ανευρίσκεται περιστασιακά. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία αυτή, η ήπια φλεγμονή μπορεί να διαταράξει την λειτουργία του εντέρου καθώς επίσης και την ευαισθησία των αισθητικών νευρώνων της περιοχής. Έτσι, προκαλείται τελικά αυξημένη διαπερατότητα του βλεννογόνου στα βακτήρια, με συνέπεια επιδείνωση της φλεγμονής, καθώς επίσης και υπερευαισθησία.
6. Διαταραχή της μικροβιακής χλωρίδας του εντέρου και συγκεκριμένα μείωση του αριθμού των βακτηρίων Bifidobacterium και Lactobacillus και αύξηση της αναλογίας των Firmicutes έναντι των Bacteroidetes. Η διαταραχή του πληθυσμού και του είδους των βακτηρίων, πιθανολογείται ότι αυξάνει την διαπερατότητα του εντερικού βλεννογόνου. Έτσι, μεταβάλλεται πάλι προς το δυσμενέστερο η λειτουργία των νευρικών ινών και των λείων μυϊκών ινών του γαστρεντερικού συστήματος.
7. Στην παραγωγή σεροτονίνης από ένα συγκεκριμένο τύπο κυττάρων του εντέρου (εντεροχρωμαφινικά). Σε ορισμένους ασθενείς με διαρροϊκού τύπου σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ανευρίσκεται αυξημένος αριθμός αυτών των κυττάρων σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Έτσι, η υπερπαραγωγή σεροτονίνης μπορεί να επηρεάσει την κινητικότητα και την αισθητικότητα του γαστρεντερικού συστήματος και να προκαλέσει τα συμπτώματα του συνδρόμου.

Τι συμπτώματα έχει το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου;

Τα συμπτώματα του συνδρόμου προέρχονται από το κατώτερο πεπτικό και κυρίως από το παχύ έντερο. Για το λόγο αυτό, γίνονται αισθητά κατά βάση στο κατώτερο τμήμα της κοιλιακής χώρας. Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου εκδηλώνεται κυρίως με:

• Πόνο
• Διάρροια
• Δυσκοιλιότητα
• Φούσκωμα και αίσθημα δυσφορίας
• Αυξημένη αποβολή αερίων

Διάγνωση του Συνδρόμου Ευερέθιστου Εντέρου

Δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου ευερεθίστου εντέρου. Ο ένας αφορά τα κριτήρια Ρώμης ΙV. Σύμφωνα  με τα κριτήρια αυτά:

Το τελευταίο τρίμηνο ο ασθενής θα πρέπει να νιώθει πόνο στην κοιλιακή χώρα τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα που να συνοδεύεται από τουλάχιστον δύο εκ των κάτωθι:

1. Υποχώρηση ή επιδείνωση του πόνου με την κένωση
2. Αλλαγή στην συχνότητα των κενώσεων
3. Αλλαγή στην εμφάνιση (σύσταση & υφή των κενώσεων)

Η αρχή των συμπτωμάτων θα πρέπει να τοποθετείται χρονικά τουλάχιστον 6 μήνες πριν την προσέλευση του ασθενούς για εξέταση.

Ο δεύτερος τρόπος διάγνωσης είναι μέσω του αποκλεισμού των άλλων παθήσεων και είναι αυτός που μάλλον γίνεται συχνότερα στην χώρα μας. Δηλαδή, μέσω των κατάλληλων εξετάσεων (ενδοσκόπηση, μαγνητική εντερογραφία, αξονική εντερογραφία κ.ά.) αφού αποκλειστούν άλλα νοσήματα με παρόμοια συμπτωματολογία, τίθεται η διάγνωση του συνδρόμου ευερεθίστου εντέρου.

Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου και διατροφή

Μία από τις θεραπείες πρώτης γραμμής για το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή σπαστική κολίτιδα είναι η κατάλληλη διατροφή. Αυτή αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση των τροφίμων που μπορεί να προκαλούν αυξημένη παραγωγή αερίων. Διότι, τα αέρια προκαλούν διάταση του παχέος εντέρου και τελικά πόνο και δυσφορία λόγω της υπερευαισθησίας.

Τα αέρια αυτά παράγονται λόγω της ζύμωσης που υφίστανται οι τροφές από τα βακτήρια του παχέος εντέρου. Φυσικά, κάθε τρόφιμο μπορεί να ζυμωθεί σε διαφορετικό βαθμό. Το διαιτολόγιο του ασθενούς λοιπόν  περιλαμβάνει τρόφιμα που υπόκεινται σε ελάχιστο βαθμό σε βακτηριακή ζύμωση.

Είναι η λεγόμενη δίαιτα-διατροφή χαμηλή σε FODMAP

FODMAP είναι τα αρχικά των λέξεων Fermentable Oligosaccharides Disaccharides Monosaccharides And Polyols.

Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP έχει τρία στάδια.

Το πρώτο στάδιο είναι το στάδιο του αποκλεισμού και διαρκεί 4-6 εβδομάδες. Δηλαδή, κατά την περίοδο αυτή αποκλείονται από την διατροφή του ατόμου όλα τα τρόφιμα που έχουν αναφερθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία ότι μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα. Το πρώτο στάδιο δεν συνίσταται να διαρκέσει περισσότερο χρόνο μιας και μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές ανεπάρκειες.

Το δεύτερο στάδιο είναι το στάδιο της επανεισαγωγής των τροφίμων που έχουν αποκλειστεί αρχικά. Το στάδιο αυτό μπορεί διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο στάδιο αυτό, επανεισάγονται ένα-ένα και σταδιακά όσα τρόφιμα έχουν αποκλειστεί κατά το πρώτο στάδιο. Αυτό, γίνεται προκειμένου να ανευρεθούν τα τρόφιμα που προκαλούν συμπτώματα στον κάθε ασθενή ατομικά. Δηλαδή, με απλά λόγια, κάποιος ασθενής μπορεί να βιώνει τα συμπτώματα έπειτα από την κατανάλωση ενός μόνο τροφίμου. Αντίθετα, άλλος ασθενής μπορεί να εμφανίζει τα συμπτώματα μετά από την κατανάλωση 27 τροφίμων. Συνεπώς, η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP απαιτεί εξειδίκευση από πλευράς διαιτολόγου και απόλυτη εξατομίκευση για τον κάθε ασθενή.

Το τρίτο στάδιο, είναι το στάδιο της δια βίου υιοθέτησης της δίαιτας. Μετά το δεύτερο στάδιο, έχουν πλέον αναγνωριστεί τα τρόφιμα που προκαλούν συμπτώματα στον διαιτώμενο και αποκλείονται οριστικά από την διατροφή του ή καταναλώνονται σε μικρές-ανεκτές ποσότητες. Ο διαιτολόγος, καλείται σε αυτή τη φάση να δώσει στον ασθενή εναλλακτικές επιλογές στα τρόφιμα που έχουν αποκλειστεί προκειμένου να αποφευχθούν οι διατροφικές ανεπάρκειες.

Ποια είναι τα τρόφιμα που αποκλείονται κατά την δίαιτα-διατροφή χαμηλή σε FODMAP

Ο κατάλογος των τροφίμων που αποκλείονται κατά την πρώτη φάση που εφαρμόζουμε δίαιτα χαμηλή σε FODMAP, είναι μακρύς και συνεχώς ανανεώνεται. Επίσης για να εφαρμοστεί η διατροφή χαμηλή σε FODMAP, απαιτείται κατάλληλη εκπαίδευση του διαιτώμενου από διαιτολόγο με εμπειρία στην εφαρμογή αυτής της διατροφής.

Ενδεικτικά τρόφιμα που αποκλείονται κατά τη δίαιτα χαμηλή σε FODMAP είναι:

• Τα γαλακτοκομικά που περιέχουν λακτόζη και τα προϊόντα τους (πχ παγωτά, ορισμένα γλυκά κ.ά.)
• Τα δημητριακά και τα προϊόντα τους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσω ότι τα τρόφιμα αυτά δεν αποκλείονται λόγω της γλουτένης όπως πιστεύουν μερικοί λόγω της παραπληροφόρησης που υπάρχει! Η γλουτένη δεν σχετίζεται με το σύνδρομο ευερεθίστου εντέρου, αλλά με την κοιλιοκάκη! Τυχαίνει όμως, τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη, να περιέχουν και τους ολιγοσκχαρίτες που πρέπει να αποκλείσουμε κατά το πρώτο στάδιο της διατροφής χαμηλής σε FODMAP.
• Όσπρια (με εξαίρεση τις κονσερβοποιημένες φακές)
• Λαχανικά όπως οι αγκινάρες, τα σπαράγγια, τα κρεμμύδια, το σκόρδο, το κουνουπίδι, το μπρόκολο κ.ά.
• Ορισμένα φρούτα όπως η μπανάνα, το μήλο, τα κεράσια, τα βερίκοκα, τα ροδάκινα κ.ά.
• Μέλι και άλλα γλυκαντικά που χρησιμοποιεί η βιομηχανία τροφίμων όπως η σορβιτόλη, μανιτόλη κτλ

Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου και διατροφή χαμηλή σε FODMAP

Η εφαρμογή δίαιτας χαμηλής σε FODMAP, απαιτεί ο διαιτολόγος να έχει εμπειρία στην εφαρμογή της. Έτσι θα είναι ικανός να συντάξει ένα διατροφικά πλήρες διατολόγιο παρά τον περιορισμό πολλών τροφίμων. Από την άλλη όμως απαιτεί και την προσήλωση του διαιτώμενου και την πιστή τήρηση των οδηγιών του διαιτολόγου. Τέλος, απαιτεί την στενή συνεργασία των δύο και τακτική παρακολούθηση. Με τον τρόπο αυτό, ελαχιστοποιείται η πιθανότητα εμφάνισης διατροφικών ανεπαρκειών και διευκολύνεται η προσκόλληση του ασθενούς στην διατροφή αυτή.