Η καρκινική καχεξία είναι ένα σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από ακούσια απώλεια βάρους η οποία όμως αφορά κυρίως την μυϊκή μάζα και μπορεί να συνοδεύεται και από απώλεια λιπώδους ιστού. Η αντιμετώπιση της καρκινικής καχεξίας με συντηρητική θρεπτική υποστήριξη είναι δύσκολη. Εάν λοιπόν δεν λάβουμε μέτρα προκειμένου να την προλάβουμε, τότε η εμφάνισή της μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την λειτουργικότητα αλλά και την επιβίωση του καρκινοπαθούς ασθενούς.
Οι ασθενείς με καρκίνο αντιμετωπίζουν αυξημένο διατροφικό κίνδυνο. Αυτό συμβαίνει αφενός λόγω της νεοπλασματικής νόσου και αφετέρου λόγω της θεραπείας που λαμβάνου. Και τα δύο επηρεάζουν δραματικά την θρεπτική τους κατάσταση με σύνθετους μηχανισμούς που θα περιγράψω στη συνέχεια. Για τον λόγο αυτό, οφείλουμε να ξεκινάμε τον έλεγχο της θρεπτικής τους κατάστασης από την στιγμή της διάγνωσης και να την επανελέγχουμε σε τακτικά μεσοδιαστήματα.
Ποιοι καρκινοπαθείς βρίσκονται σε διατροφικό κίνδυνο
Γενικά, οι ασθενείς με καρκίνο διατρέχουν μεγαλύτερο διατροφικό κίνδυνο σε σχέση με ασθενείς που πάσχουν από άλλα νοσήματα. Μάλιστα, όταν ο καρκίνος έχει εντόπιση στο γαστρεντερικό σύστημα, στο ήπαρ (συκώτι), στους πνεύμονες ή στην κεφαλή και τον τράχηλο, τότε ο κίνδυνος για την εμφάνιση δυσθρεψίας ή καχεξίας είναι ακόμη μεγαλύτερος.
Ο κίνδυνος εμφάνισης διαταραχών της θρέψης είναι μεγαλύτερος σε ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας καθώς επίσης και σε ασθενείς με καρκίνο προχωρημένου σταδίου. Για τον λόγο αυτό, σε αυτούς τους ασθενείς, ο επανέλεγχος της θρεπτικής κατάστασης θα πρέπει να λαμβάνει χώρα σε τακτικότερα χρονικά διαστήματα.
Γιατί εμφανίζεται η καρκινική καχεξία και η απότομη απώλεια βάρους
Στην εμφάνιση της δυσθρεψίας και της καρκινικής καχεξίας συμβάλλουν οι εξής παράγοντες:
- Αύξηση των ενεργειακών και πρωτεϊνικών αναγκών των ασθενών
- Μείωση της πρόσληψης τροφής λόγω ανορεξίας/συμπτωμάτων από το γαστρεντερικό/παρενεργειών ακτινοθεραπείας ή χημειοθεραπείας κ.ά.
- Διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων, των υδατανθράκων και των πρωτεϊνών
- Απουσία αναβολικών ερεθισμάτων όπως πχ η μυϊκή άσκηση
Ο καρκινικός όγκος παράγει ορισμένες ουσίες που οδηγούν σε απώλεια βάρους και καχεξία
Οι ουσίες αυτές ονομάζονται κυτταροκίνες. Εκκρίνονται από τα καρκινικά κύτταρα και δρουν στον εγκέφαλο στο κέντρο της όρεξης, προκαλώντας ανορεξία. Με τον μηχανισμό αυτό, μειώνουν δραματικά την πρόσληψη τροφής που τελικά απολήγει σε απώλεια βάρους.
Επίσης, οι κυτταροκίνες προκαλούν καταβολισμό και απώλεια μυϊκής μάζας. Συνοπτικά, η κυκλοφορία τους στο αίμα, δίνει σήμα στον οργανισμό να «σπάσει» (καταβολίσει) τις πρωτεΐνες των μυών προκειμένου να συνθέσεις άλλες ώστε να αντιμετωπίσει τη φλεγμονή λόγω του καρκινικού όγκου.
Ακόμη, διαταράσσουν τον μεταβολισμό των λιπιδίων. Συγκεκριμένα, αυξάνουν τον καταβολισμό του λίπους από τις αποθήκες του οργανισμού και παράλληλα μειώνουν την σύνθεση του. Τελικό αποτέλεσμα είναι η εξάντληση των λιποαποθηκών του σώματος και άρα των ενεργειακών αποθεμάτων του.
Πως αντιμετωπίζουμε την καρκινική καχεξία
Η καρκινική καχεξία προλαμβάνεται, δεν αντιμετωπίζεται
Αρχικά, ανιχνεύουμε τον κίνδυνο εμφάνισής της. Για παράδειγμα, ένας ασθενής που δεν μπορεί να φάει για μία εβδομάδα ή ένας ασθενής που καταναλώνει λιγότερο από το 60% των ενεργειακών και πρωτεϊνικών αναγκών του για περίοδο 1-2 εβδομάδων, αντιμετωπίζει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης δυσθεψίας. Επίσης, δείκτες φλεγμονής όπως η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP) και η αλβουμίνη στον ορό του αίματος, είναι χρήσιμοι δείκτες στην ανίχνευση του διατροφικού κινδύνου σε ασθενείς με καρκίνο.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι το βάρος και η πορεία του βάρους από μόνα τους δεν είναι αντιπροσωπευτικοί δείκτες της θρέψης, σε αντίθεση με παλαιότερες πεποιθήσεις. Η εξέλιξη αυτή στην επιστήμη της διατροφής και το κομμάτι της ογκολογίας ήρθε μετά την ανίχνευση ενός συνδρόμου που ονομάζουμε σαρκοπενία. Στην σαρκοπενία, το βάρος μπορεί να είναι φυσιολογικό ή ακόμη και αυξημένο. Η μυϊκή μάζα όμως είναι πολύ χαμηλή και κάτω από τα κατώτερα φυσιολογικά επίπεδα. Η σαρκοπενία δηλαδή είναι αποτέλεσμα εξάντλησης της μυϊκής μάζας. Στην ογκολογία συγκεκριμένα, η σαρκοπενία οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης τοξικών παρενεργειών της χημειοθεραπευτικής αγωγής, ταχύτερη εξέλιξη της νόσου, ανικανότητα, κακή έκβαση της χειρουργικής θεραπείας και αυξημένη θνησιμότητα.
Μετά την ανίχνευση του κινδύνου απώλειας βάρους και εμφάνισης καχεξίας, ξεκινάμε την θρεπτική υποστήριξη
Η μορφή της θρεπτικής υποστήριξης που θα παρέχουμε είναι ανάλογη του σταδίου της νόσου και ατομικών χαρακτηριστικών όπως το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, η κλινική του κατάσταση, η όρεξη κ.ά.
Αρχικά παρέχουμε στην ασθενή την απαιτούμενη ποσότητα θερμίδων και πρωτεϊνών. Οι μέσες ανάγκες σε θερμίδες είναι περίπου 25-30 kcal/kg ημερησίως. Επίσης, οι μέσες πρωτεϊνικές ανάγκες είναι περίπου 1,2-1,5 g/kg σωματικού βάρους. Για τον προσδιορισμό των αναγκών χρησιμοποιούμε το παρόν σωματικό βάρος, καθώς αυξημένη παροχή θερμίδων και πρωτεϊνών σπάνια μπορεί να είναι επιβλαβής. Παρόλα αυτά, η σίτιση ξεκινά σταδιακά. Ιδανικά, μετά συμπληρωματική χορήγηση μιας βιταμίνης του συμπλέγματος Β και μετά από κατάλληλο έλεγχο ορισμένων ηλεκτρολυτών. Εφαρμόζουμε την πρακτική αυτή προκειμένου να αποφύγουμε την εμφάνιση του συνδρόμου επανασίτισης.
Η συντηρητική διατροφική υποστήριξη αφορά την αύξηση του αριθμού των γευμάτων και τον εμπλουτισμό τους. Έτσι λοιπόν καταφέρνουμε να αυξήσουμε την θρεπτική πυκνότητα χωρίς να αυξήσουμε τον όγκο των γευμάτων πράγμα που δυσκολεύει τους ασθενείς με ανορεξία. Περισσότερα μπορείς να βρεις σε παλαιότερο άρθρο που έχω γράψει για τεχνικές αύξησης του βάρους μέσω της διατροφής.
Στη διατροφή των ασθενών με καρκίνο όμως, υπάρχουν ορισμένα στοιχεία στα οποία θα πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή
Αρχικά, η θρεπτική υποστήριξη μπορεί να χρειαστεί να αποκτήσει πιο εντατικό χαρακτήρα με την χρήση συμπληρωμάτων διατροφής από το στόμα. Επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές εκείνες που είναι απαραίτητο να σιτίσουμε τον ασθενή με εντερική ή παρεντερική διατροφή προκειμένου να προλάβουμε την εμφάνιση δυσθρεψίας και καχεξίας.
Ακόμη, ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι η χορήγηση απαραίτητων αμινοξέων μεταξύ των οποίων και η λευκίνη (αμινοξύ διακλαδισμένης αλύσου, BCAA), μπορεί να αναχαιτίσει τον καταβολισμό των μυών. Έτσι συμβάλλει στην διατήρηση της μυϊκής μάζας ακόμη και σε περιπτώσεις φλεγμονής. Επίσημες οδηγίες για την χορήγησή της δεν υπάρχουν. Ωστόσο σε συνεννόηση με τον ασθενή και τον θεράποντα ιατρό η δοκιμαστική χορήγηση αυτών των αμινοξέων είναι εφικτή.
Άλλο ένα ιδιαίτερο είδος διατροφής στον καρκίνο είναι η ανοσοδιατροφή. Δηλαδή, η προσθήκη αργινίνης και νουκλεοτιδίων με ανοσοτροποποιητική δράση στην διατροφή του ασθενούς με καρκίνο. Συνήθως τα δύο αυτά συστατικά τα βρίσκουμε σε πόσιμα συμπληρώματα ή σε σκευάσματα εντερικής διατροφής. Τα χορηγούμε κυρίως σε ασθενείς οι οποίοι υπόκεινται σε χειρουργείο. Ιδίως όταν αυτό γίνεται στο ανώτερο γαστρεντερικό σύστημα. Τα οφέλη από την χορήγησή αφορούν την ενίσχυση της απάντησης του ανοσοποιητικού συστήματος και την μείωση των μετεγχειρητικών επιπλοκών.
Τέλος, κατά την σίτιση ασθενών με καρκίνο και προκειμένου να προλάβουμε την εμφάνιση δυσθρεψίας και καχεξίας, κάποιες φορές είναι ωφέλιμο να ενισχύσουμε την διατροφή τους με συμπληρώματα ω-3 λιπαρών οξέων. Τα συναντούμε συνήθως με μορφή ιχθυελαίων. Παρά την ιδιάζουσα γεύση και οσμή τους, συμβάλλουν την βελτίωση της όρεξης και την διατήρηση του βάρους και της μυϊκής μάζας. Όπως και στην περίπτωση της ανοσοδιατροφής, ο μηχανισμός δράσης των ιχθυελαίων μάλλον περιλαμβάνει την τροποποίηση της ανοσοαπάντησης και τη μείωση της φλεγμονής.
Άσκηση το μηχανικό ερέθισμα για την διατήρηση της πρωτεϊνοσύνθεσης στους μυς
Οι ασθενείς με καρκίνο θα πρέπει σε κάθε στάδιο της νόσου να μείνουν δραστήριοι. Συγκεκριμένα θα πρέπει να εμπλακούν όσο το δυνατόν περισσότερο σε ασκήσεις αντοχής και δύναμης. Η άσκηση λειτουργεί ως αναβολικό ερέθισμα. Μάλιστα, συνδυαστικά με την κατάλληλη θρεπτική υποστήριξη, μπορεί να πετύχει την διατήρηση της μυϊκής μάζας του ασθενούς.
